Araştırmacı Yazar Mehmet Bayrak, genel Kürdistani toplumsallığın, özellikle de Fırat’ın kuzey ve batı hattındaki coğrafyaya yayılmış olan Alevi Kürtlerin kültürel, sosyal ve tarihsel gerçekliğini, daha da detaya inerek deşmeye ve gün yüzüne çıkarıp Kürt arşivine katmaya devam ediyor.
Bayrak, son çalışmalarından biri olan ‘İç-Toroslar’da Oda Kültürü ve Kürtçe Edebiyat’ adlı eseriyle, bu kez egemenlerin ve özellikle de ‘Türk-İslam’ kimlikli Cumhuriyet rejiminin kırım ve asimilasyon politikalarından en fazla etkilenmiş olan Alevi Kürtlerin sözlü edebiyat geleneğini mercek altına alıyor.
Bayrak’ın ifadesiyle; “Maraş ilinin yanısıra kısmen Semsûr (Adıyaman), kısmen Malatya, kısmen Sivas ve Kayseri, kısmen Adana ve Antep’i içine alan İçtoroslar bölgesi; en büyük Alevi Kürt havzalarından birisidir. ‘Azınlık içinde azınlık’ statüsünde olan bu havzalardaki topluluklar; daha Selçuklular döneminden başlayıp günümüze kadar bir çok katliam, sürgün, zorla din değiştirme ve asimilasyon politikalarına maruz kaldılar.”
Bu coğrafyayı, Kürt coğrafyasının diğer kesimleri içinde özgün kılan yanı, yöre Kürtlerinin ağırlıklı olarak Alevi inancından olmasıdır.
‘Yapmişkır ve etmişkır’ cehaletine cevap
Kürt özgürlük mücadelesinin gelişimiyle, Kürdistan’nın diğer yöreleri siyasi, sosyal ve kültürel olarak yoğun gündem olup gözle görülür gelişme yaşasa da, Fırat’ın batısına düşen bu coğrafyaya hep Kürt kültürel ve sosyal değerlerinin yok edildiği bir bölge gözüyle bakıldı. Yani bir anlamda, devlet, bölgeye yönelik politikalarında kendi açısından önemli sonuç almıştı. Zira; diğer bölgelerde yaşayan Kürtler de buraya aynı gözle bakmış ve büyük oranda bilgisizlikten kaynaklı olarak, yörede kullanılan Kürtçe küçümsenmiştir. Yöre Kürtçesi için, gerçeklikle alakası olmayan “yapmişkır, etmişkır” gibi kestirme yakıştırmalar yapılmıştır.
Oysa; Batılı araştırmacılar bile Alevi toplumsallığın, inançları açısından da vazgeçilmez olan sözlü edebiyat, müzik, inanç ritüelleri konusundaki zenginliğine belirgin vurgu yapmışlardır. Mehmet Bayrak da, bu çalışmasında sunduğu tarihsel ve sosyal verilerin yanısıra, bir araya getirdiği onlarca kilam ve stranla, yöre Kürtçesi ve kültürüne yönelik bu kestirme ve bilgisizlikten kaynaklı bakışı kırma anlamında önemli bir görevi yerine getirmiş görünüyor…
İçtoroslar’da Kürt aydınlanması
Mehmet Bayrak’ın ‘kalın ebatlı’ kitaplar serisine eklenen ‘İç-Toroslar’da Oda Kültürü ve Kürtçe Edebiyat’ çalışması, Osmanlı’dan günümüze İçtoroslar’daki Alevi Kürtlere karşı yürütülen ihtida yani din değiştirme ile etnik asimilasyon politikaları, yöre kültürünün önemli taşıyıcıları Sinemillî pirleri ve Hakikatçi Dervişler, İçtoroslar Kürtlerinin şîn (ağıt) kültürü ile kilam, ayet ve beytlerinden örnekler ve bölge kültürüne damgasını vurmuş halk ozanlarına ilişkin detaylı bilgiler içermektedir. Kitapta ayrıca, yöre Kürtçe ağzıyla yazılmış onlarca kilam ve strana da yer verilmiş; (…) La Malatyê îpek badan / La Antabê tambûr dadan / Mirim mirim Aşê mirim / Aşê por raşê mirim…
Son yıllarda İçtoroslar Kürt kültürüne yönelik alan araştırmaları, derlemeler ve yayınlar oldukça artmış durumdadır. 3K kimliğinden (Kürt, Komünist, Kızılbaş) çok çekmiş, devletin katliam ve asimilasyon politikaları sonucu kendinden, dilinden, yurdundan kaçar duruma getirilmiş yöre Kürtleri de bu gelişmelerden önemli oranda etkilenmekte ve yeniden kendi dili, kültürü, yurdu ve toplumsallığına yönelik ilgi ve arayış motivasyonuna girmişlerdir. Mehmet Bayrak’ın bu kitabı da Alevi Kürtlerin kendi kültürü ve toplumsallığıyla barışma ve kendi hakikatiyle buluşma sürecine önemli katkı yapacak önemli bir eser niteliğindedir.
644 sayfadan oluşan ‘İç-Toroslar’da Oda Kültürü ve Kürtçe Edebiyat’ kitabı, ÖzGe yayınlarından çıktı…