Îtîqatî, qom be qom vurînê, hama pêro kî (zî) wertê qomanî de haştîye, birayîye û rindîye wazenê. Raa Heqî de Xizir, her dem qomê xo ra xeberdar o, qomê xo rê wayîr o. No ewro eskerawo ke hona karê Xizirî nêqedîyo. Çike hawar waştoxê xo, hona zaf ê. Hona her cayê Kirmancîye de bendan virazene ke Dêrsimîjan bixeneknê, ya kî wazenê ke caverdê şêrê. Koyê jîyar û dîyaran ewro kî binê bombayanî de jîvenê. Xortê welatê Kirmancîye qerqesunan ver de ewro kî nîşangahê. Oncîa kî Dêrsimîjî hona xora raver; der û cîrananê xo rê, dar û ber rê û tayr û tur rê, dima az û uzê xo rê wazenê.
Xizir, waxto verên ra hata na waxt, ebe(bi) zaf nameyan de name bîyo. Jêde nêçarêna însanîye ser o name gureto. Xizir; Misir de Hermet, Lykîa û Yunanîstan de Hermes, Kur’ane de Îlyas û Xizir ra name bîyo. Xizir, Mislimanîye de kî name bîyo, hama(labele) Raa Heqî de cayê Xizirî pêroyînê ra berz o. Xizir, Dêrsim de jêde wayîr o û mordemo (merdîmo) sata tengî yo. Çike ser rê dîna de, nêçarên û bêkesêna jê (sey) Dêrsimî zaf qom nêvejîyê. Çike Dêrsimîjî waxtê Abbasîyanî de, Selçukî de, Osmanî de û waxtê Cumratê Tirkîya de zaf onto. Her waxt hazaran ra qirrbîyê. Îtîqatê Raa Heqî de cayê Xizirî, waxto nika ra kî berz bîyo, hama qirrimo peyên ra dima(1937-38) tayê, Xizir ra heredîyê. Înan ra gorê; Xizir endî ê caverdê. Çike Xizir tenga û hawarê Dêrsimî de nêreso.
Raa Heqî de Xizir, wertê ‘A(Heq) Dîna’ û ‘Na Dîna’ de fetelîno û tenga hometê de reseno. Cayê Xizirî, pêro Alewîyan de esto, hama cayê xo Raa Heqîye (Qizilbaşên) de zobîna (sewbîna) giran o. Dêrsim de 12 (des û di) warê (ocax) estê. Cayê Xizirî, na pêro warêyan de kî berz o. Cayê xo hen ke berzo namê xo minetan de heqî ra jêde vêreno. Xizir cansenik o. Kam ke tengîye de mendo hawarê înan de reso. O, Xizirê gavanan o. Xizir wertê ‘A Dîna’ û ‘Na Dîna’ de xeberdar o. Xizir ardimkarê sata tengî yo. Xizir ser rê dengiz û derya de wayîr o. Raa Heqî de Xizir her dem wayîrê kêrametî yo. Dêrsim de Xizir, jû kal û kokim o. Xizir bîlan o. Herdîsa xo hem derga, hem kî sipê ya. Xizir dest de uşîrê ra mordemo sipêla wo. O hem amadê yo hem nazir o. Dêrsimîjî domananê xo bavokê Xizirî kenê. “Bextê Xizirî der ê”, vanê hen pê sa benê. Domananê xo rê her waxt alvozêna Xizirî wazenê. Dêrsim de Xizir, Asparê Astorê Qirrî yo. Kam ke Astorê Qirî vênit, tîvar kerdo ke Xizirî kî dorme der o.
Dêrsim de Xizir, wayîrê jîyar û dîyaran o û na semed ra ebe Bimbarek name bîyo. Cawo ke Xizir biyo eskera, pêro bîyê jîyar. Namê pêroyanî de bimbarek vêreno. Vajîme; Kemerê Bimbarekî, Gola Bimbarekî, Tumê Bimbarekî ûêb. Dêrsim de Xizir sitar o. Mordemo saeta tenge yo. Donê feqir û donê kokimanî de fetelîno. Çê(key) be çê, vîjdanê Dêrsimîjan sinê(îmtîhan) keno. Na semed ra, Dêrsimîjî çêverê(keyberê) xo ra kokiman qe(qet) peyser nêçarnenê. Eke destêbere ke yeno, kenê meyman. Sareyê(sereyê) kamjî Dêrsimîjî ke kuto(kewto) tengîye, raver namê Xizirî vato.
Rocê Xizirî
Çimê Dêrsimîjan de cayê Xizirî; honde ke berz o, ebe name roce kî pêcênê. Çike Dêrsim de Xizir ke name kerd; Xiziro Xêlas, Xiziro Nebî û Xiziro Eylas vajîno. Hesabo kan ra asma çele de hewteyo verên(eke tam o) de dest pêkerîno. Serrnameyê mîladî de na asme, letê çele dima, hewtîyo tam ra, hata letê gujîge dewam kena. Çike wertê serrnameyo rumî ve serrnameyo mîladî de 13 roz ferq esto. Dêrsim de rocê Xizirî, serva aşîran verên de jû asme çerexîyo. Çike îtîqat de Xizir, her aşîrê rê kî beno meyman. Wertê na asme de hîre roz, na serranê peyênî jêde; rozê sêşeme, çarşeme û poncşeme pêcêrîno. Rocê Xizirî, jê rocê bînan sewelete saete 24.00îne de dest pêkerîno. Hama rocê bînan ra tenêna herey beno ra. Rocê bînan de, tîj ke ko ra şîye cêr fitare siknîna, hama Rocê Xizirî de hata tarî fitara nêsiknîna. Rocê Xizirî de jê Rocê Îmamanî tometeyî (qedexî) çîn ê. Asma rocê Xizirî de kam ke kam de heredînê benê haştî. Cîranî jûbînî rê benê meyman, nêwesanê jûbînî dîyar kenê. Meymanê feqirî na asme de jêdînê. Kam na asme de kam rê ke rindîye keno namê Xizirî keno berz.
Fejîrê çarsemeyo peyên de nîyaz pojîno. Serba no nîyaz, pesewe ra qile erjîna adir ser o. Na qile rê; “Qila Xizirî” vajîna. Tiramîya ke na qile rê vejîna, naye rê; “Tirama Xizirî” vajîna. Jû murdose ardan kî pisknenê na tiramîye ser. Tayê kî leyê nîyazî de qawute pozenê. Qawutê zaf bowa rindeke dana. Hen înam beno ke bowa qawute hata meyîtan sona. Na roze, kêwaniya çêyi ebe destê xo, awe pisknena zerê çêyî ke domanî bijêdîyê. Rocê Xizirî de tayê minetî kî vajînê: Roce gureto rocê Xizirî/Gul û cêmalî bîyê nurî/Roce gureto rocê Xizirî/Cem bîyê taliv û pîrî/Cevlan bide Astoro Qirî/Carê ma de endi bê mekuye durî.
Roza poncsemeyî “Xêrê Merdan” dayîno. Hardo dewres asmêno kêwe sima sahadê ke no xêre … (eke xêre kamî yo name ey/aye) vajîno/a. Î yê ke maldarê(dewlemendê) na roze Qirbanê Xizirî kenê. Qirbanê Xizirî jêde amnon ra name beno. Koz de wertê malî de kamjî kî hewlo, o name bîyo. Î yê ke besekenê roza poncseme Cemê Xizirî kî danê gîredayene. Sonê roza poncseme de çênekê ozebî û xortê ozebî, her çîyê xo solin wenê. Soj ser de genim qawarnenê û bêawe wenê. Awe nêsimenê ke hewnê xo de awe bivênê. Awe çêyê kamî de ya(yan) kî destê kamî ra ke simite, hen înam kenê ke qismetê xo uca ra vênenê. Tayê ca de vorê serî de, benê wela şîaye pisknenê dorme çêyî. Rêça Xizirî, ya kî rêça Astora Qirî ra fam kenê ke Xizir amo çêyê înan.