Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın teklifi Bakanlar Kurulu kararı ile turizm merkezi ilan edilen Riha (Urfa) merkeze bağlı eski Ermeni köyü olan Germuş (Dağeteği) Köyü’ndeki Germuş Kilisesi ve çevresi, 23 Ekim 2011 tarihli karara rağmen restorasyonu yapılmadan hayvanların kullandığı bir barınak olmaya devam ediyor.
1915 yılından önce kentin en büyük Ermeni köyü olan Germuş, tarihi Göbeklitepe’ye 5 kilometre uzaklıkta bulunuyor. Germuş Kilisesi ve çevresinin turizm cazibe merkezi olması beklenirken, kilisenin içinde bulunan hayvan dışkıları, kilisenin alınan karara rağmen korunmadığını ve definecilerin tahribatına uğradığını gözler önüne seriyor. Zamanında 800 hane olan Ermeni köyü, şuan en fazla 20 hane ve çoğu ev yıkılmaya terk edilmiş. Tarihi köyde en çok zarar gören mekan ise Germuş Kilisesi. Ermenice’de köprü anlamına gelen Gamurç’tan ismini alan Germuş Kilisesi, ahır olarak kullanılmaya devam edilirken, kiliseye bir darbe de kilisenin etrafını kazan defineciler tarafından vurulmuş. Restorasyon yapılmadığı için çatısında çökmeler oluşan yapının içindeki hayvan dışkıları her şeyi anlatıyor.
Sit alanı ama…
Asıl ismi ile Surp Asdvadzadzin Kilisesi’nin yanı sıra, köyde 100’den fazla öğrencisi olan bir de okulun olduğu, ancak şimdilerde bu okulun izi bulunmazken köyün etrafında hac yeri olan eski manastır kalıntıları yer alıyor. Riha tarihçileri, kilisenin 1881’de Hagop Ardvisyan tarafından restore edildiğini, köy çevresinde yer alan eski manastırların adlarının, Surp Hovhannes, Surp Tadeos, Surp Hagop ve Surp Minas olduğunu, Germuş Kilesesi’nin dışında köyde iki kilisenin daha bulunduğunu belirtiyor. Sit alanı olmasına rağmen köyün üst tarafından Karaköprü ilçesine giden çevre yolu yapılmış. İş makinalarının girdiği sit alanında birçok mağara yıkılırken, alana bir de fabrika kurulmuş.
Tarihi bir köy
Bazı kaynaklara göre 1890 yılları başlarında bu köyde bin Hristiyan yaşıyordu. 1895’te Ermenilerin katledilmesinden sonra başlayan göçle beraber hazineye kalan köy, Atatürk tarafından Üceymi Sümer Paşa adlı Irak kökenli Hamidiye paşası bir şeyhe hibe edilmiştir. 1921 yılında yoğun baskılardan kaynaklı Germuş’u terk eden Ermeniler, Musul ve Halep’e kaçmaya başlamış ve çoğunun yolculuğu canına mal olmuştur. Köy daha sonra Şükrü Öncel’e satıldı. Riha Wêranşar (Viranşehir) yolu üzerinde bulunan, Germuş dağlarının güney eteklerinde çıkan akarsu kaynakları yakınındaki Germuş Köyü, Riha’da bulunan en büyük Ermeni köyü olma özelliğini taşıyor.
Arjin Dilek Öncel/Riha