Kürdistan Bölgesi’nde petrol geliri ve maaş döngüsü

Ekonomik gelirinin önemli bölümü petrol gelirlerinden oluşan Kürdistan Bölgesi’nde, son 3 yıldır büyük bir ekonomik kriz yaşanıyor. Özellikle 2014 yılında DAİŞ savaşıyla birlikte Kürdistan Bölgesi yönetiminin Türkiye’ye doğrudan petrol satışına başlaması, Irak merkezi hükümetinin yüzde 17’lik bütçe payını kesmesine neden oldu.
Irak merkezi hükümetiyle 2014 yılında yaşanan kriz sonrası, Kürdistan Bölgesi doğrudan yaptığı petrol satışından elde edilen gelirle memur maaşlarını ödemeyeceğini belirtti. Ancak daha sonra memur maaşlarında, maaşın yüzde 10 ile 70 arasında kesintiye gitti. Ayrıca maaşların ödenmesi de 2-3 ayda bir yapılması eylemlere neden oldu. Üç yıl boyunca Kürdistan Bölge Hükümeti hep bütçe kesintisinden dolayı maaşların ödenmediğini savundu ama referandum gerilimi sonrası ortaya çıkan bilgiler, Kürdistan Bölgesi’nin petrol satışından elde ettiği gelirin memur maaşlarının çok daha fazlası ettiğini ortaya çıkardı.

Rakamlar ortada

Kürdistan Bölgesi Hükümeti, 2 Kasım günü, Irak Başbakanı Haydar Ebadi’nin memur maaşlarının ödenmesine ilişkin yaptığı açıklamaya verdiği yanıtta, Kürdistan Bölgesi’nde 1 milyon 249 bin 481 memur olduğunu (244. 656 emekli, 96. 053 şehit ve katliam mağduru, 159.000 engelli ve sosyal yardım alan kişi, 483. 307 polis ve memur, 266. 465 peşmerge ve asayiş üyesi) olduğunu ve aylık toplam maaşlarının 712 milyon dolar (897 milyar 500 milyon Irak dinarı) tuttuğunu açıkladı. Buna karşın, RojNews’e konuşan Irak Parlamentosu Maliye Komisyonu Başkanı Ehmed Hacî Reşîd, “KDP ile YNK pêşmerge ve memurlar dışında, 600 bin kişiye maaş bağlamış” dedi. Reşid, “Her iki partinin yasal olmayan 600 bin kayıtlı maaşlısı var. Irak’ta kayıtlı 683 bin 21 kayıtlı memur var. Kürdistan Bölgesi’nde ise 784 bin kişi var. Irak, ben sadece 784 bin kişinin maaşını öderim diyor. Ama Kürdistan Bölgesi ise, bir milyon 200 bin memur olduğunu söylüyor. Bunlar sorun yaratıyor” rakamlarını paylaştı.

Kamuoyu bilmiyor

Öte yandan, Kürdistan Bölgesi’nde yıllık petrol satışının ne kadar olduğu ise, belirsiz. 2014 yılında Kerkük ve tartışmalı bölgelerde denetimi sağlayan Kürdistan Bölgesi’nde, KDP doğrudan Türkiye’ye petrol satmaya başlamıştı. Petrol anlaşmasının içeriğinde ne olduğu ise kamuoyuna açıklanmadı. 2 Haziran 2017’de Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu’na (SPIEF) katılan Kürdistan Bölgesi Başbakanı Nêçîrvan Barzani ve Rus petrol şirketi Rosneft arasında 20 yıllık petrol anlaşması imzalanmıştı. Söz konusu anlaşmanın içeriği de kamuoyuna açıklanmadı. Ancak anlaşma sonrası yapılan açıklamalar, Kürdistan Bölgesi’ndeki günlük petrol üretiminin 700 bin varilden fazla olduğunu gösterdi. 23 Haziran günü Reuters’a konuşan Irak Petrol Bakanı Cebar Elî Hisên El-Lêbî ise, Kürdistan Bölgesi’nin “Günlük olarak 520 bin varil petrolü dışarıya sattığını” söylemişti.

Asıl satış Türkiye’ye

Irak Petrol Bakanı’nın açıkladığı rakamlara göre, varil fiyatı 47 ile 51 dolar arasında değişen petrolden Kürdistan Bölgesi aylık olarak ortalama 733 milyon dolar gelir elde etti. Söz konusu petrolün tamamına yakını ise, Türkiye’ye satıldı. Kürdistan Bölgesi Petrol Bakanlığı’nın verdiği 630 bin varil rakamı doğru olsa bile, bu rakam yine asgari fiyat olan 47 dolar üzerinden hesaplandığında, Kürdistan Bölgesi’nin aylık olarak petrol geliri 888 milyon 300 bin dolara tekabül ediyor.

25 Ağustos günü açıklama yapan Goran Hareketi Milletvekili Elî Heme Salih, Irak petrol şirketi SOMO’ya ait bir belgeyi resmi Facebook hesabı üzerinden yayımlayarak, Güney Kürdistan’da 1 Ocak 2017 ile 22 Ağustos 2017 tarihleri arasında 2 milyar dolar petrol gelirinin kayıp olduğunu söylemişti. Salih, açıklamasında şunları söylüyordu: “Kürdistan Bölgesi yılbaşından 22 Ağustos’a kadarki 8 aylık sürede 125 milyon varil petrol satışı gerçekleştirdi. Varil fiyatı 51 dolar olan petrolün işlenme ve nakil masraflarını çıkardığımızda, varil başına geriye 40 dolar kalıyor. 125 milyon varil petrolün toplam tutarı ise, 5 milyar 24 milyon dolara tekabül ediyor.”

Memur maaşları petrol ilişkisi

Salih, açıklamasının devamında, “Yılbaşından bu yana geçen 8 aylık sürede, sadece 6 kez memurların maaşları ödendi. Bu 6 kez de ödemeler yarım maaş olarak yapıldı. Bu maaşların toplamı ise, 3 milyar dolar ediyor. Geriye kalan 2 milyar 24 milyon doların nerede olduğu bilinmiyor” diyordu. Salih, Kürdistan bölgesinin aylık iç gelirinin ise, 170 milyon dolar olduğunu ve bu paranın akıbetinin de belirsiz olduğunu söylüyordu.

KDP’nin Türkiye ile yaptığı petrol anlaşmalarının içeriğinin ne olduğu ve petrolün varilinin hangi fiyatla Türkiye’ye satıldığı ise, açıklanmış değil. 23 Eylül günü Türk Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Memur maaşlarını ödemesi için Kürdistan Bölgesi Hükümeti’ne 2 milyar dolar borç verdiği”ni söylemiş, Kürdistan Bölgesi Hükümeti ise, “Şükranla belirtiyoruz ki; Türkiye’nin (500 milyon, 500 milyon ve 150 milyon dolar) olmak üzere, 5 yıllığına toplam bir milyar 150 milyon dolar uzun vadeli borç verdiği doğru. Söz konusu borcun geri ödemesi 2017’nin başında başladı. Her üç ayda 150 milyon dolar geri ödeniyor” demişti.

Tüm sahalar Irak’ın eline geçti

Irak ordusu ile Heşdî Şabî güçlerinin İran ve Türkiye’nin desteğiyle 16 Ekim’de Güney Kürdistan’a başlattığı harekatta, başta Kerkük olmak üzere petrol bölgelerinin büyük çoğunluğunu ele geçirmesiyle Kürdistan Bölgesi’nin petrol üzerine yaptığı tüm anlaşmaları ve hesapları sonlandırıldı. “Tartışmalı bölgeler”deki tüm petrol sahalarını ele geçiren Irak hükümeti, anayasaya dayanarak, Kürdistan Bölgesi sınırları içerisinde olsa da 2003’ten önce açılmış tüm petrol kuyularına el koymaya hazırlanıyor. Ayrıca Kürdistan Bölgesi’nin petrol satışını da engelleyen Irak hükümeti, referandumun yarattığı ortamla Bölge’nin kazanımlarını törpülemeye devam ediyor. 2014’ten sonra Türkiye’ye petrol satmaya başlayan Kürdistan Bölgesi’nde, Irak rakamlarına göre aylık petrol geliri 733, Kürdistan resmi rakamlarına göre ise, 888 milyon dolar… Ancak maaşlarının toplam tutarı 712 milyon dolar olan Kürdistan’da, 3 yıldır memur maaşları ödenemiyorn Ersin Çaksu/Rojnews

EN SON EKLENENLER