Sersala we pîroz be! (Kürt Takvimi)

Bireysel acı ve tatlı hatıralarla bir yılı daha geride bıraktık! Toplumsal açıdan bakıldığında 2017 yılı, özellikle Ortadoğuda statüsüz bırakılmış mazlum halkların, belkide acı çektikleri yıllardan bir yıl oldu! Bu kadim coğrafyanın sahiplerinden olan Kürt halkı; son bir asırdan beri, kör dünyanın gözleri önünde zalim yönetimler karşısında kanı pahasına yaşam mücadelesi vermektedir. Her geçen yıl, özgürlüğe biraz daha yaklaşan Kürtler ve aynı kaderi paylaşan dostları olan topluluklar; 2017 yılını aslında onurlu mücadeleleriyle taçlandırdılar. 2018 yılında; birlik ve beraberlik içinde haraket etmeleri halinde onurlu bir özgürlüğü, bölgedeki tüm mazlum halklara getireceklerinden kimsenin kuşkusu olmamalıdır! Bu temelde Kürtler arasındaki eski yılların, köhnemiş politik yaklaşımları, 2017 yılında bırakılmalıdır! Yeni bir ruhla, 2018 yılının bu ilk günlerinde özgürlükler için işbaşı yapılması zaruridir!
Yeni yıl vesilesiyle bu makalemizde, Kürtlerin kullandığı takvim hakkında bazı özlü bilgileri sizlerle paylaşmayı uygun gördük! Bir çok yeni buluşların sahibi olan Sümerler (MÖ.3000) astroloji, matematik, geometri ve benzeri bilimlerin de mucidi sayılmaktalar. Takvimi bulan Sümerler, bir yılı 12 aya, bir ay’ı 30 güne ve 12 ay’ın toplamını ise 360 güne bölmüşler. Bir günü 24 saate ve bunun 12 saatini gece, 12 saatini ise gündüz olarak tespit etmişler.
Dolayısıyla Sümerler günümüzde kullanılan modern/miladi takvimin sahipleri sayılırlar. Bununla birlikte Sümerlerin, “Ay takvimi“ kullandıkları sanılmaktadır. Sümer buluşları üzerinden hareketle, Dünyada bir çok ulus; arkaik tarihlerdinde farklı zaman sayaçları/takvimler geliştirmiş ve kullanmışlardır. İbraniler, yeni yılın başlangıcı olarak 7. ay olan Tişri’yi, Mezopotamya’da ise Nisan ayı yeni yıl olarak kabul edilmiştir. Kürtçe dillerinde farklı yörelere göre “rojnîş, teqwîm, bername“ adlarıyla anılan takvim; daha çok “Rojimér“ yada “Salnâme“ olarak telaffuz edilir.
Yıl; Kürtçede “Sal“, Hurricede “Sawali“, Hatti/ Hititçe’de “Salé“; Urartuca da ise “Sali“ olarak karşılık bulmuştur. Dildeki bu benzeşme; Kürtlerin bu antik topluluklarla bir dilsel geçmişini gösterir. Kürtçede “yeni yıl‘a/ Yılbaşı‘na “serr sal“ denilmektedir. Kürt takviminin bu haliyle MÖ. 700’lü yıllarda uygulandığı sanılmaktadır! 12 aydan oluşan Kürt takviminde; yılın ilk günü < Nû roj < yeni gün yani; 1 Newroz’dur. Miladî takvime göre bu, 21 Mart/Adar olarak tespit edilmiştir. Dolayısıyla. günümüzde kullanılan Miladi takvim ile Kürt takvimi arasında yaklaşık 20 günlük bir fark vardır.
Kürt Alevileri yani Réya/ Raa Heqi bağlıları; eski yılın bitimi olarak 9-21 Aralık arasında Gaxan kutlamaları yaparlar. 21-22 Aralık gecesi en uzun gece olduğundan bu gecede Güneş tanrısı Mitra için yapılan, “en uzun“ anlamına gelen “yeldâ bayramı“ kutlanır. Mart ayı ise, Réya/ Raa Heq bağlıları için çok kutsaldır. İnançsal bayramları arasında yer alan Heftémalé Qıc-ık (küçük), Mart’ın 7‘si, Heftémalé Pilé (Büyük) Mart ayının 17. günlerinde anılır. Doğayla içiçe yapılan bu bayramsal günler; 21 Mart, yani 1 Adar/Newroz/yeni yıl’a hazırlıktır.
Yine Newroz’dan/ 21 Mart’dan önce; “Nef(v)é Marti“ adıyla başlattıkları Newroz bayramını; Mart ayının 9’undan, 21’ine kadar sürdürürler. Kadınlı-erkekli bir arada Pir-i Piranların huzurunda çok edkilerde Newroz Ayin-i Cemleri, Civatları bağlarlardı. Bütün bu kutlamalar; eski bir yılın bitimine ve yeni bir yılın başlangıcına istinaden yapılan inançsal ve ulusal motifli etkinliklere işaret etmektedir.
Dolayısıyla Kürtlerde yeni yılın; Newroz’un başlangıcı, yukarıda da bellirttiğimiz üzere 9 Mart/Adar’da başar. Kürt dillerindeki aylara, günlere, mevsimlere dayalı takvimsel kavramların çok derinlikli felsefik, etimolojik ve morfolojik tanımları/açılımları vardır. Buna küçük bir örnek olarak; New-Roz iki ayrı kelimede oluşmuştur. Güneş’e yani Roz/Roj’a istinaden Kürtçede; Roz < gün demektir. New/ Nehe < “dokuz“ ve “yeni“ anlamına gelmektedir. Kısacası Mart’ın 9‘u; “Yeni gün“ yada “9. Gün“ olarak ifade edilir. 21 Mart’ta ise kutlamalar sonlandırılır. Sersala we pîroz be!

EN SON EKLENENLER