* Fotoğraf: Anadolu Ajansı
Manisa’nın Soma İlçesi’nde 301 madencinin hayatını kaybettiği iş cinayeti davasının 22. grup duruşmaları seçimin ardından devam ediyor.
Müşteki aileler, avukatları, sanıklar ve avukatları 19 Haziran’da başlayan grup duruşmalarda savcının 21. celsede sunduğu esas hakkında mütalaaya karşı savunmalarını yapıyor.
Salih Pehlivanoğlu başkanlığındaki heyetin bu duruşmalarda kararını açıklayacağı söyleniyor. Peki, iş cinayetinin üzerinden geçen dört yılda neler oldu? Yargılama süreci nasıl ve hangi koşullarda sürdürüldü? Sanıklar için iddianamede hangi cezalar istendi. Duruşma savcısı mütalaasını ne yönde verdi?
İşte Soma’nın 4 yıl 1 ay 14 günü:
İş cinayeti günü
13 Mayıs 2014: Manisa’nın Soma ilçesinde iş cinayetinde 301 madenci hayatını kaybetti.
TIKLAYIN – Hayatını Kaybeden 301 Madenciyi Anıyoruz
15 Mayıs 2014: Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD), Enerji ve Çalışma Bakanları ile Soma Holding A.Ş. sahibi ve yöneticilerinin, “kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi” ve “olası kast ile insan öldürmeden” suç duyurusu yaptı, tutuklanmalarını istedi.
Yetkililerden kim, ne dedi? Erdoğan: Fıtratında var
Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan 14 Mayıs 2014’te yaptığı ilk açıklamada, 150 yıllık bir zaman dilimi içerisinde daha çok ölümün olduğu iş cinayetlerini saydı, “Bunlar olağan şeyler. Bunun fıtratında bu var, hiç kaza olmayacak diye bir şey yok” dedi.
Gürkan: İhmalimiz yok
Soma Holding Yönetim Kurulu Başkanı Gürkan ve şirket yöneticileri Soma’daki iş cinayetiyle ilgili basın açıklamasında, “olayda hiçbir ihmallerinin olmadığını” iddia etti.
Yıldız: Burayı kapatırız
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, 16 Mayıs’ta yaptığı açıklamada “İçeride en fazla 18 işçi var. 284 kayıp var. Toplamda 299-300-302 işçi kardeşimizi kaybetmiş olarak burayı kapatırız” dedi.
İlahiyat Dekanı: İlahi kader
Manisa Celal Bayar Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Soma’daki iş cinayetinde hayatını kaybedenler için yapılan anmada “İlahi kader” dedi, ailelere “teslimiyet” çağrısı yaptı.
Dava sürecinde neler yaşandı? İlk aşamada beş kişi tutuklandı
19 Mayıs 2014: İş cinayetiyle ilgili Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı’nca yürütülen soruşturmada İşletme Müdürü Akın Çelik, maden mühendisleri Yalçın Erdoğan ile Ertan Ersoy ve vardiya amirleri Yasin Kurnaz, İsmail Adalı ile Hilmi Kazık olmak üzere beş kişi tutuklandı, 15 kişi denetimli serbestlikle bırakıldı.
20 Mayıs 2014: Denetimli serbestlik ile bırakılan gözaltılardan Soma Kömür İşletmeleri A.Ş.’nin Yönetim Kurulu Başkan Vekili Can Gürkan ile Genel Müdür Ramazan Doğru tutuklandı.
Şirket sahiplerinin mal varlıklarına dokunulmadı
28 Mayıs 2014: Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı, Soma Holding sahibi Alp Gürkan, Yönetim Kurulu Başkanvekili Can Gürkan ve Soma İşletmeleri Genel Müdürü Ramazan Doğru’nun mal varlıklarına tedbir koyma talebini reddetti. Madeni denetleyip olumlu rapor vermiş olan iki iş müfettişi hakkında da idari soruşturma başlatıldı.
9 Haziran 2014: İş cinayetinde ölen Mustafa Kocabaş’ın ailesi tarafından Soma Kömürleri A.Ş. aleyhinde açılan tazminat davasının ardından, Soma 1. Asliye Hukuk Mahkemesi aldığı ara kararla şirketin taşınır ve taşınmaz mal varlıkları ile Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’ndan (TKİ) hak ediş alacaklarına ihtiyati haciz konulmasına karar verdi.
Fezleke hazırlandı
5 Kasım 2014: İş cinayetiyle ilgili fezleke tamamlandı. 6 aydır soruşturmayı yürüten Soma Cumhuriyet Savcılığı, fezlekeyi Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı’na gönderdi.
25 Kasım 2014: Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi 301 madencinin ölümüyle ilgili 45 sanıklı iddianameyi “eksik olduğu” gerekçesiyle reddetti.
İkinci kez hazırlanan iddianame kabul edildi
26 Şubat 2015: Reddedilen iddianame tamamlanarak Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’ne sunuldu. Yeni iddianamedeki en önemli fark, ilk iddianamede üç ayrı suç kategorisi vardı, 29 kişi için öngörülen cezalar azdı. Yeni iddianamede iki suç kategorisi oldu.
2 Mart 2015: Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’nce iddianame kabul edildi.
13 Nisan 2015: Davanın ilk duruşması görüldü.
İddianamede istenen cezalar neydi?
230 sayfalık İddianamede tutuklu Soma A.Ş. sahibi Can Gürkan, vardiya amirleri Yasin Kurnaz, Hilmi Kazık, İsmail Adalı, Genel Müdür Ramazan Doğru, teknik nezaretçi Ertan Ersoy, İşletme Müdürü Akın Çelik ve maden teknisyeni Mehmet Ali Günay Çelik’in Türk Ceza Kanunu (TCK) 81’inci maddesinde yer alan “olası kasıtla insan öldürme ve yaralama” suçunu işledikleri belirtildi.
TCK madde 81 – Kasten öldürme
Bir insanı kasten öldüren kişi, müebbet hapis cezası ile cezalandırılır.
43 tutuksuz sanık TCK 85/2’den yani “bilinçli taksirle insan öldürmek”ten suçlandı.
Yasin Kurnaz, Hilmi Kazık ve Mehmet Ali Günay Çelik de dahil olmak üzere sekiz şüphelinin 301 kez 20 ile 25 yıl, 162 kez de 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezalandırılmaları, geri kalan 43 tutuksuz şüphelinin ise 2 ile 15 yıl arası hapisle cezalandırılması talep edildi. Ancak bu kişilerden, 25’inin cezalarının, kusur durumundan dolayı 3’te 1 oranında artırılması talep edildi.
İki kişi tahliye
25 Aralık 2015: Tutuklu sanıklardan maden mühendisleri, B sınıfı iş güvenliği uzmanları Hilmi Kazık ve Yasin Kurnaz, tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakıldı.
Alp Gürkan’ın takipsizliği kaldırıldı
30 Eylül 2016: Sulh Ceza Hakimliği, şirketin patronu Alp Gürkan, Soma Holding’de maden projeleme ve etüt müdürü Haluk Sevinç ve Soma bölge müdürü Hayri Kebapçılar’ın olayın meydana gelmesinde kusur ve ihmallerinin bulunduğu ifade edilerek haklarında Ekim 2014’te verilen takipsizlik kararını kaldırdı. Mustafa Yiğit ve Murat Bodur’un da resen soruşturmaya dahil edilmesi kararlaştırıldı.
20 Aralık 2016: Mahkeme Başkanı Aytaç Ballı’nın bilirkişi heyetiyle WhatsApp grubu kurduğu iddiasıyla reddi hakim talebinde bulunan sanık avukatlarının talebi reddedildi.
23 Ocak 2017: Alp Gürkan ve diğer 4 şirket yöneticisi hakkında açılan dava ana dava ile birleştirildi. (Böylece davada altısı tutuklu 51 sanık oldu).
Mahkeme heyeti değiştirildi
19 Nisan 2017: 17. blok duruşmasında esas hakkındaki mütalaasını vermesi beklenen duruşma savcısı Şükrü Akyıl ek süre talep etti. Gerekçe olarak, sanıklar ve avukatlarının talebiyle dava sürerken Manisa Cumhuriyet Savcılığı’nın iş cinayetinin sabotaj olma ihtimaline karşı yürüttüğü soruşturmayı gösterdi. Mahkeme Başkanı Aytaç Ballı savcının talebini reddederek bir sonraki oturuma kadar esas hakkındaki mütalaasını hazırlaması için süre verdi.
4 Temmuz 2017: Mahkeme Başkanı Ballı’nın görev yeri değiştirildi. Kıdemli Heyet üyesi Esra Dokur da Aydın Hakimi oldu. Diğer üyenin de yeri bir süre önce değiştirilmişti.
Yeni heyetin başkanı iş davalarından tanıdık
10 Temmuz 2017: Somalı aileler karar aşamasına gelmişken Soma hakim ve heyet üyesinin değiştirilmesine karşı Hakim ve Savcılar Kurulu’na itiraz etti.
* Yeni heyetin başkanı Elbistan Ağır Ceza Hakimi Salih Pehlivanoğlu oldu. Kendisi, Afşin Elbistan B Termik Santralinin Çöllolar kömür sahasında yaşanan ve 11 işçinin yaşamını yitirdiği, dokuz işçinin cenazelerinin ise halen toprak altında olduğu iş kazası davasında, sanıklara para cezası veren heyetin başkanıydı.
18 Ekim 2017: Pehlivanoğlu başkanlığındaki yeni heyet, tutuklu bulunan altı sanıktan Mehmet Ali Günayçelik hakkında, tutuklu kaldığı sürenin cezasını karşıladığı gerekçesiyle tahliye kararı verdi.
Mütalaa açıklandı
26 Mart 2018: 14 aydır Manisa Cumhuriyet Başsavcılığı’ndaki soruşturma dosyasını gerekçe göstererek mütalaasını açıklamayan savcı Akyıl, Pehlivanoğlu başkanlığındaki mahkeme heyetinin “dava dosyasına herhangi bir etkisi olmayacağı” gerekçesiyle dosyanın beklenmeyeceği yönündeki kararı üzerine esas hakkında mütalaasını sundu.
Kim için hangi ceza istendi?
Savcı, “Sanıkların olursa olsun kastı ile hareket ederek 301 kişinin ölümünü bilerek ve isteyerek hareket etmelerinin ‘hayatın olağan akışına aykırı olduğundan’ dolayı olası kastın oluşmadığını” ifade etti.
7 sanık için “bilinçli taksir”
Savcı esas hakkında mütalaasında, tutuksuz yargılanan Soma Holding Yönetim Kurulu Başkanı Alp Gürkan ve yönetim kurulu üyeleri Hayri Kebapçılar ile Mustafa Yiğit‘in; tutuklu yargılanan sanıklar Soma kömür İşletmeleri A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı Can Gürkan, Genel Müdür Ramazan Doğru, İşletme Müdürü Akın Çelik ile İşletme Müdür Yardımcısı İsmail Adalı’nın “Bilinçli taksirle birden fazla kişinin ölümü ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olma” suçundan cezalandırılmalarını istedi.
1’i tutuklu 11 sanık için “taksir”
Aralarında tutuklu sanık Ertan Ersoy’un da bulunduğu 11 sanık hakkında “Taksirle birden fazla kişinin ölümü ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olma” suçundan cezalandırılmalarını talep etti. Ertan Ersoy’un tahliye edilmesini istedi.
Aynı zamanda tutuklu sanıklardan Ersoy’un tahliyesini talep etti.
11 sanık: Maden mühendisi Ertan Ersoy, daimi nezaretçiler Mehmet Erez, Hilmi Karakoç ile Hüseyin Alkan, kontrol başmühendisleri Adem Ormanoğlu ile Efkan Kurt; Acil Durum Yöneticisi Haluk Evinç; üç vardiya amiri Mehmet Ali Günay Çelik; vardiya amirleri Yasin Kurnaz ile Hilmi Kazık; Eğitim Mühendisi Murat Bodur.
Türk Ceza Kanunu (TCK) madde 85
Taksir
Taksirle bir insanın ölümüne neden olan kişi, üç yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Fiil, birden fazla insanın ölümüne ya da bir veya birden fazla kişinin ölümü ile birlikte bir veya birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmuş ise, kişi üç yıldan on beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Bilinçli taksir
Bilinçli taksirle adam öldürme suçu, fiili işleyen kişinin yaptığı davranışla “insan öldürme” neticesinin gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen fiili işlemesiyle meydana gelir. Suçun cezası takside belirlenen cezanın 1/3’ten 1/2 oranına kadar arttırılmasıyla tespit edilir.
33 sanık için beraat
Tutuksuz yargılanan 33 sanığın ise beraatini talep etti.
33 sanık: Soma Kömür İşletmeleri A.Ş.’nin patronu Alp Gürkan, Yönetim Kurulu Üyeleri Hayri Kebapçılar, Mustafa Yiğit, Haluk Sevinç, Maden Mühendisleri Yalçın Erdoğan, Harun Güneş, Fuat Ünal Aydın, Emniyet Teknikerleri Ergün Yılmaz, Coşkun Derici, Necati Karadeniz ve Harun Yılmaz, Erdem Cambaz, Serkan Kocaman, Soner Günay, Ümit Şahin, Nazmicem Nesemioğulları, Burhan Karabaş, Sertaç Büyükgüney, Nimetullah Uğurlu, Mehmet Bayri, Sertan Günay, Batuhan Ünlüyol, Ozan Sezer, Erdoğan Cinoğlu, Halil Sarı, Serhat Dinç, Saltuk Alp Demir, Uğur Karabulut, Serdar Günay, Mehmet Uçgun, Ömer Değirmenci, Fahri Pançar, Olcay Erşin, Mehmet Avcı, Halil Burhan, Hüseyin Ergin, ve Caner Uysal.
Alp Gürkan’a tutuklama talebi
Savcı mütalaasında katliamdan Soma A.Ş. patronu Alp Gürkan’ın sorumlu olduğunu belirterek tutuksuz yargılanan Gürkan ile Mustafa Yiğit’in tutuklanmasını talep etti:
“Davanın başlangıcında, olay tarihinde resmi olarak görevde olmadığı için takipsizlik kararı verilen Alp Gürkan’ın, yangına sebep olan olaylar sırasında şirket yönetim kurulu başkanı olarak görev yaptığı gerekçesiyle sorumlu olduğu kanaatine varılmıştır.”
Savcı: Yeni sorunlar ortaya çıkmış
Savcı mütalaasında madenin önceki işletmecisi Park Teknik döneminde öngörülmeyen sorunların ortaya çıktığını belirterek sorunları sıraladı:
“Park Teknik döneminde üretime başlandıktan sonra, öngörülmeyen sorunlar nedeniyle belirtilen üretimin yapılamadığı, bazı bölgelerde yangınlar çıktığı ve bu nedenle üretimin durduğu anlaşılmıştır.
* İşletmenin devredildiği sırada ocakta var olan sorunların işverenlik tarafından bilindiği ve ölüm ve yaralamalarla madendeki sorunlar arasında illiyet bağı olduğu anlaşılmıştır.
* İşverenlik tarafından ocaktaki sorunların nasıl çözüleceğine ilişkin TKİ’ye plan ve projeler sunulmasına rağmen kanaatimizce üretim maliyeti nedeniyle bu projeler uygulanmamıştır.
* En fazla işçinin çalıştığı ve yangın riskinin en yüksek olduğu S panosunun üretime uygun olmamasına rağmen işverenlik tarafından bu bölgede işçi çalıştırılmaya devam edilmiştir.
* Yaşanan olayda sabotaj iddiasına ilişkin herhangi bir bulguya rastlanmadığı gibi olayın ocaktaki yapısal sorunlardan kaynaklandığı tespit edilmiştir.
* Sensörlerin çalışmaması ile ölümler arasında kesin bir bağlantı olmaması nedeniyle sensör görevlilerine kusur atfedilmemiştir.”
Avukatların savunması
19 Haziran’daki 22. grup duruşmasının ilk gününde söz alan müşteki ailelerin avukatları esas hakkında mütalaayı kabul etmedi. Avukatlar “Ailelerin adalet beklentisi karşılanmalı” diyerek TCK’nın 83. maddesinin uygulanmasını talep etti.
TIKLAYIN – Soma Avukatları: Taksir Yok, Olası Kast Var
TCK madde 83 – Kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi
Kişinin yükümlü olduğu belli bir icrai davranışı gerçekleştirmemesi dolayısıyla meydana gelen ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir. İhmali ve icrai davranışın eşdeğer kabul edilebilmesi için, kişinin;
a) Belli bir icrai davranışta bulunmak hususunda kanuni düzenlemelerden veya sözleşmeden kaynaklanan bir yükümlülüğünün bulunması,
b) Önceden gerçekleştirdiği davranışın başkalarının hayatı ile ilgili olarak tehlikeli bir durum oluşturması, gerekir.
Belli bir yükümlülüğün ihmali ile ölüme neden olan kişi hakkında, temel ceza olarak, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine yirmi yıldan yirmi beş yıla kadar, müebbet hapis cezası yerine on beş yıldan yirmi yıla kadar, diğer hallerde ise on yıldan on beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunabileceği gibi, cezada indirim de yapılmayabilir.
Soma bilirkişi raporları ne dedi?
İlk rapor: Madendeki her şey kusurluydu
Yargılamanın ilk bilirkişi raporu savcılık tarafından hazırlanmıştı. Raporda madendeki eksiklikler 21 başlık altında sayılıyor ve bu 21 başlık madendeki iş güvenliğine dair tüm konuları içeriyordu. 21 başlığın hepsinde mutlaka eksiklik ve kusur vardı.
24 Nisan 2015’teki 8. grup duruşmada sanık avukatlarının itirazı üzerine mahkeme heyeti, yeni bilirkişi raporu için heyet oluşturulmasına karar verdi.
Yeni rapor: Önlenebilirdi
Davanın 23 Ağustos 2016’da görülen duruşmasında yeni bilirkişi raporu okundu. İş cinayetinden Soma Kömür İşletmeleri AŞ, Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sorumlu tutuldu. Raporda “Yaşanan olayın faciaya dönüşmesi önlenebilirdi” vurgusu yapıldı.
Ekim 2016’daki duruşmada ek bilirkişi raporu istendi. 12 Aralık 2016’da görülen duruşmada okunan raporda ana rapordaki değerlendirmeler tekrar edildi.
Soma için yazılan raporlar Tavan ahşaptan yapılmış
* 17 Mayıs 2014’te Soma madeninde inceleme yapan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan üç müfettişten birinin talebiyle bir A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı ve maden mühendisi işçilerin öldüğü galerilere girdi. Hazırlanan ilk rapora göre, madendeki tavan güçlendirme malzemesi metal yerine ahşaptan yapılmış, karbonmonoksit gazı ölçen cihazlar da yeterli sıklıkta yerleştirilmemiş.
Karbonmonoksit gazı 10 katına çıkmış
* 23 Mayıs’ta açıklanan ön bilirkişi raporuna göre, ocaktaki karbonmonoksit gazının sensörlerin en üst sınırı olan 500 PPM’e yani normalin 10 katına defalarca çıktığı ortaya çıktı. Üstelik teknik nezaretçiler bu kayıtları deftere yazmamış.
Boğaziçi raporu
* İş cinayetinin ardından Soma’ya giden Boğaziçi Üniversitesi üyeleri gözlemlerine ilişkin bir rapor hazırladı. Bilgi yokluğu, iş güvenliği, kadın, çocuk ve yaşlılar ile hukuki boyuta dair gözlem ve önerilerini paylaştı.
Meclis Araştırma Komisyonu
* 5 Haziran 2014’te kurulan Meclis Araştırma Komisyonu 4 Aralık 2014’te raporunu açıkladı. Komisyonun başkanı, AKP Aksaray Milletvekili Ali Rıza Alaboyun, “kazanın kömürün çıkartıldığı yerde tavanın çökmesi sonucu galeriye dolan gazın yanması ile meydana geldiğini” söyledi.
Hak ihlalleri Kamu çalışanlarının yargılanması engellendi
* “Maden ocakları benimle ilgili değil. Madenler konusunda bizim bakanlığımızın görevi teftiş ile sınırlı. Ocaklar, ruhsatlar ve işleyiş tamamen Enerji Bakanlığı’na bağlı” diyen (https://bianet.org/bianet/siyaset/155809-bakan-celik-soma-nin-sorumlusu-bakan-yildiz) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik, Soma’da iki müfettiş ile kamu çalışanlarına soruşturma izni vermedi. Diğer iş cinayeti davalarında da bakanlıklar, TTK, vali, AFAD ve belediye başkanına izin vermemişti.
2 bin 800 kişi işten atıdı
* Eynez bölgesindeki ocak ile Atabacası ocağından toplam 2 bin 800 madencinin cep telefonlarına şirketten gelen kısa mesajla işlerine son verildiğini öğrendi.
Davanın müştekileri
İddianamede 162 yaralı işçi mağdur müşteki olarak yer aldı. Ancak yargılamanın devam ettiği süre boyunca davaya müdahil olan veya davadan çekilen kişiler de olduğundan bu konuda net bir sayı yok. (TP)
Tansu Pişkin
bianet muhabiri. İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü mezunu. Şubat-Mart 2017 dönemi bianet stajyeriydi. Mayıs 2017’den beri bianet’te muhabir olarak çalışıyor.