Hermann Vaske, Why Are We Creative: The Centipede’s Dilemma (Neden Yaratıcıyız ?: Kırkayağın İkilemi/ 2019) adlı çekimi 30 yıl süren belgeselinde çok sayıda ünlüye ‘Neden Yaratıcıyız ?’ sorusunu soruyor. Vaske’nin aldığı yanıtlar ilginç ve düşündürücü. Hiç tanımadığı insanlara yanaşıp onlara yaratıcılık sorusunu soran bu sorgulamaya David Bowie ile başlıyor. Outside adlı klibinin senaryosunu da yazan Bowie “Öyküden çok görsellikle ilgileniyorum. Yaşlandıkça hikaye formatı bana eski moda, antika bir engel gibi gelmeye başladı” diyor.
Oyuncu John Cleese, bir psikiyatristle zihin üstüne kitaplar yazdığını, çok kuralcı bir toplumda yaşandığı zaman iki farklı sistemi biraraya getirmenin zorluğunu, çocukluklarında iki farklı sistemi birleştiren insanların çok yaratıcı olduklarını, çok benzer iki ebeveynden doğan çocuğun yaratıcı olamayacağını vurguluyor. Yönetmen, çizgi romance Marjane Satrapi (Persepolis) çocukken aynaya bakıp kendi kendine konuştuğunu, şimdi de tek başınayken ürettiğini irdeliyor.
Şarkıcı Björk, “Yaratıcılık dışında bir şey yapamam” diyor. Müzisyen B.B.King “Babam bana hep çalışmam gerektiğini, çalışırken elinden gelenin en iyisini yapmalısın dediğini, bunun da yaratıcılıktan geçtiğini” belirtiyor. Kendini hep dışlanmış duyumsayan oyuncu Diane Kruger (Paramparça), diğer insanlardan farklı olmak istediğini açıklıyor. Isabella Rossellini, annesi Ingrid Bergman, babası yönetmen Roberto Rosselini olduğu için “Aynı meslek grubunda kaldım” diyor. Netflix’in ortak kurucusu ve CEO’su Reed Hastings başta herkesin yaratıcı olduğunu, yaşam pratikleri devreye girince herkesin yaratıcı kalamayacağını vurguluyor.
Mimar Zaha Hadid, yaratıcılığın doğuştan olmadığını, düşüncelerle
geliştiğini, düşünceleri geliştirmek için çalışmanın, fikir üretmenin
önemli olduğunu irdeliyor. Oynarken gündelik farkındalıklardan
uzaklaştığını söyleyen Willem Dafoe, kendini oyuncudan çok bir
şeyler yapan, hareket eden biri olarak tanımlıyor.
Yaratım bağımlılığı
Yönetmen Jim Jarmusch, fotoğrafçı Georg Baselitz ile müzisyen Blixe Bargald, farklı açılardan bakmanın önemini, ters açıdan bakıp gerçeği tersine çevirerek yaratıcı olunacağını savunuyorlar. Moda tasarımcısı Yohji Yamamoto,” insanlar bir şeyler yapıyorlar çünkü anlaşılmak istiyorlar. Anlaşılmak isteyen sıradan insanlar ve anlaşılmak isteyen sanatçılar arasında fark var. Bazıları hiç duramazlar, yaratmadan yaşayamazlar” diyor. Yönetmen Isabel Coixet, yaratıcılığı tedavisi olmayan bir hastalık, virüs olarak tanımlıyor.
Varoluş korkusu
Yaratıcılığn en büyük kaynaklarından birinin en derin varoluş korkuları olduğunu anlayan Hermann Vaske, gerilimin ustası David Lynch ile konuşmaya karar veriyor. “Her insanda yaratıcılık dürtüsü vardır, bir fikir bulup onu filmleştirmekten daha heyecan verici bir şey yoktur” diyor David Lynch.
Yaratıcılık değişimdir
Aktivist grup Pussy Riot’un üyesi Nadya Tolokonnikova, Sibirya’dan geldiğini, Sibirya’nın Rusya’nın kıçı olduğunu, kıç olmak istemediği için yaratıcı olduğunu belirtiyor. Dine, politikaya, erke meydan okuyan Marilyn Manson aşırı uçlardan esinlendiğini, provokatör olduğunu açıklıyor.
Birey kendini ne zaman güvensiz hissederse yaratıcılık o zaman ortaya çıkıyor. Bu durumda akla şu soruyu getiriyor : Ortak bir yaratıcılık teorisi var mı ?
Oyuncu Jeanne Moreau “Yaratıcılık enerji ve özgürce yapılınca insan daha sağlıklı olur. Yaratıcılık insanların salt sanatla ifade edemiyeceği usdışı bir sırdır. Yaratıcılık dünyanın umududur” diyor.
Politika ve yaratıcılık
2000’de Dünya Ekonomi Forumu Davos’a giden Vaske burada liderlerin yaratıcılığın gücüyle ilgili görüşlerini alıyor. Yasser Arafat, “Adil, kapsamlı, kalıcı bir barış çözümü için yaratıcı olmalıyım” yanıtını veriyor. Mihail Gorbaçov, “Politik liderlikteki eksiklikler politikadaki vizyon eksikliğinden, dünyadaki değişimleri anlamamaktan doğar” diyerek meslekdaşlarının dar görüşlülüğünü eleştiriyor.
“Politikacılar sadece politikacı olmak isterler, sıradanlığı överler, demokratik değişimi en son onlar getirirler” diyen moda tasarımcısı Vivienne Westwood “Değişim kültürle olur, ben kültüre inanırım, politikaya inanmam” diyor. Oyuncu-yönetmen Angelina Jolie, sanat değer verilen bir şeyle birleştirilirse insan kendini eğitebilir” yanıtını veriyor.
Yaratıcılık ve tinsellik
Hermann Vaske’nin “Yaratıcılık dünyanın sorunlarını çözebilir mi ?” sorusunu tinsel lider Dalai Lama şöyle yanıtlıyor: “Hayal gücü ve yaratıcılık sayesinde insan öteki canlılara göre daha hızlı gelişir. Bu dinamik yaratıcılık yanlış ve olumsuz amaçlar içinde kullanılabiliyor. Yaratıcılık, insan zekası ve sıcak kalplerle dengelenmelidir”.
Yaratıcılık ve bilim
Yaratıcılık mı bilim mi daha önemlidir sorusunu Stephen Hawking, “Iyi bilim için yaratıcı olunmazsa eski formüller tekrarlanır. Umutla yola çıkmak yolu bitirmekten çok daha iyidir” diyerek yanıtlıyor.
Kırkayağın ikilemi
Yönetmen Michael Haneke, Neden yaratıcıyız ? sorusunu “Kırkayağa neden yürüdüğü sorulmaz çünkü kafasının üstüne düşer” diyerek Gustav Mahler örneğini veriyor. “Mahler, Freud’un kendisini analiz etmesini ister. Freud, Mahler’e analizi boşver yoksa yaratıcılığını kaybedersin der”.
Yaratıcılığın evreninde ortak bir düşünce bulunuyor: Ben benim ve farklı olmaktan korkmuyorum.
Popüler kültürün yaygınlaştığı, vahşi kapitalizmin ele geçirdiği, iklim dengesinin bozulduğu, adaletsizliğin, eşitliksizliğin, yoksulluğun, eğitimsizliğin sürdüğü günümüzde dünyanın insanların her zamankinden çok yaratıcılığa gereksinimi var.
Hermann Vaske’nin çektiği, 30 yıl süren, Umberto Eco, Spike Lee, Peter Gabriel, Pele, Brian Eno, Quincy Jones, Milos Forman, Charlotte Rampling, Nelson Mandela, Yoko Ono, Quentin Tarantino, Harvey Keitel gibi çok sayıda ünlünün yer aldığı Why Are You Creative ? :The Centipede’s Dilemma (Neden Yaratıcıyız ? : Kırkayağın İkilemi/ 2019) bugün gösterime girdi.