Mücadele için ayağa kalkan halkların ilham kaynakları; sömürüye, emperyalizmin baskı ve saldırılarına karşı verilen kavgalar ve bu yolda canlarını ortaya koyanlar olmuştur. Kölelerin isyan edip bağımsızlık ilan ettiği ilk ülke Haiti de böyle bir örnektir.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından Köle Ticaretinin Yasaklanmasını Anma Uluslararası Günü olarak kabul edilen 23 Ağustos tarihi, aslında Fransız sömürgeciliğine karşı savaşan ve özgürlüğünü kazanan siyahi kölelerin kurduğu Haiti için de tarihi bir gün. Çünkü 22-23 Ağustos 1791’de Saint-Domingue adlı Fransız sömürge kolonisinde çakılan kıvılcımla, insanlık tarihinde kölelerin devlet kurmasıyla sonuçlanan ilk başarılı isyanı başlamıştı.
1627’de Karayipler’deki Hispanyola adasının batı kısımlarında kurulan Fransız kolonisi Saint-Domingue, kısa sürede yapılan şeker kamışı üretimiyle Fransa Krallığı için önemli sömürgelerin başında geliyordu. 1627’de Hispanyola adasının batı kesiminde kurulan Saint-Domingue kolonisi, Fransa’nın Afrika’dan getirtilen kölelerin de en fazla sömürüldüğü kolonilerinden olmuştu. Tarihte zaferle ve devlet kurulmasıyla sonuçlanan ilk köle isyanının yaşandığı Saint-Domingue’de 1713’te köle sayısı 24 bin iken, 1791 yılına gelindiğinde toplamda 600 bin kişi yaşıyordu. Nüfusun 500 bin kadarını oluşturan köleler, insanlık dışı tüm muamelelere maruz kalarak, ölümcül şartlarda çalıştırılıyordu.
Katliamlar yapıldı
1697’de 300 kadar kölenin isyanı kanlı bir şekilde bastırıldı ancak isyanlar sürdü. Günümüzdeki adı Haiti olan Saint-Domingue’de köleleri isyana götüren süreci hızlandıran Fransız Devrimi olmuştu. 1793’te Fransa’ya savaş açan İspanya, adanın doğu kesimlerini işgal etti. 5 Şubat 1794’te köleliğin tüm Fransız sömürgelerinde kaldırılmasını öngören bir kararname kabul etti. Bunu tehlike olarak gören çok sayıda sömürge tüccarı ve toprak sahipleri, İngiltere’den yardım istedi ve 7 bin 500 kadar İngiliz askeri Jamaica’dan Porte-au-Prince’e çıkarma yaptı.
İsyancılar, Fransa’nın o dönemde Napolyon’un Avrupa’daki savaşlarına odaklanmasını ve hatta Kuzey Amerika’da bugünkü ABD’nin 7 eyaletini içeren Louisiana’yı 15 milyon dolar gibi bir fiyata ABD’ye satmasını fırsat bilmişlerdi. Jean-Jacques Dessalines, kısa sürede isyanı büyütmeyi başarmıştı. Kısa sürede birçok askeri başarı elde eden isyancılar, 18 Kasım 1803’teki Vertieres Savaşı’nda kalan 2 bin Fransız askerini ağır bir yenilgiye uğratmıştı. Ve böylelikle dünya tarihinde kölelerin isyan ederek kurduğu ilk devlet de 1 Ocak 1804 günü ‘Haiti Cumhuriyeti’ adıyla ilan edilecekti. ABD ve Avrupa ülkeleri, bu isyanı unutmadı hala sık sık Haiti’ye yönelik sert politikalar uygulamaya çalışıyorlar. Kölelerin isyanla kurduğu ilk devlet olması nedeniyle Haiti’nin dünya tarihinde farklı yeri kabul görüyor.