Federe Kürdistan yüzde 35 küçüldü

Irak Federe Kürdistan Bölgesi’nde 25 Eylül’de yapılan referandumun ardından Irak merkezi hükümeti ile Federe Kürdistan Yönetimi arasında yaşanan siyasi gerilim, 16 Ekim günü yerini askeri müdahaleye bıraktı. Irak ordusu ile ona bağlı Heşdî Şebî güçleri Selahadîn vilayetine bağlı Xûrmatû, Kerkük’ün Dakuk ilçesi ve Kerkük merkeze yönelik eş zamanlı saldırılar başlattı ve bazı lokal direnişlerin dışında kısa sürede bu bölgeleri ele geçirdi. Pêşmerge’nin direnmeden çekilmesi ve Federe Kürdistan’da siyasi-askeri-ekonomi-diplomasi ve bürokrasiyi ellerinde bulunduran Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ile Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (YNK) birbirini suçlaması, bölgedeki güçlerin hangi amaçları güttüğünü karmaşıklaştırdı.

15 Ekim günü Irak Cumhurbaşkanı Fuad Masum, Süleymaniye’nin Dûkan ilçesinde KDP ve YNK yönetimiyle bir araya geldi. KDP’den Mesut Barzani, Nêçirvan Barzani ve YNK’den Hêro Îbrahim Ehmed, Kosret Resul, Pawel Talabani, Mela Bextiyar’ın katıldığı toplantıya, İran Devrim Muhafızları’na bağlı Kudüs Tugayı Komutanı Kasım Süleymani’nin de katıldığı iddia edildi. Toplantıda ne olduğu hangi kararlar alındığı resmi olarak açıklanmadı. Ancak edinilen bilgilere göre, toplantıda 140’ıncı madde kapsamına giren 36’ncı paralelin dışındaki yerlerden çekilme kararı alındı.

YNK kaynaklarına göre, toplantı KDP anlaşmayı kabul ettiğini, ancak sonrasında Kerkük’ün Dubiz ilçesinde bulunan Bay Hasan ile Havana petrol sahalarından çekilmeyeceğini söyledi. Bunun üzerine KDP, Duhok ve Hewlêr’deki pêşmergeleri ile özel kuvvetlerini (Zêrevanî) Dubiz’a kaydırdı. Bu hamle Bağdat’tan duyulunca daha yumuşak olması gereken “tartışmalı bölgeleri” devretme hamlesi sertleştirildi. Toplantının üzerinden birkaç saat geçer geçmez Irak ordusu ile Heşdî Şebî 16 Ekim’de saat 02.30 sularında Xurmatû, Dakuk ve Kerkük’e operasyon başlattı. Operasyonun başlatılması üzerine YNK güçlerini kentten çekti. KDP ise zaten pêşmergelerini Dubiz’a çekmişti, Kerkük’te sadece asayiş üyeleri kalmıştı.

ABD de Keywan (K-1 üssü) üssündeki askerlerini çekmişti. Konuya ilişkin bilgi veren bir YJA-Star komutanı, “Çatışma haberini aldığımızda ne yapmamız gerektiğini konuşmak için toplandığımızda etrafımızdaki tüm mevzilerin boşaltıldığını ve Pêşmerge’nin gittiğini gördük” dedi.

ABD ise, Irak ordusu ile Heşdî Şebî’nin Kerkük’e yönelik olası saldırısı için yaptığı “Koordineli eylemler” açıklaması ile tutumunu özetledi. ABD referandumun yapılmamasını, hem DAİŞ’le Mücadele Özel Temsilcisi Brett McGurk’i Hewlêr’e göndererek, hem de Dışişleri Bakanı’nın mektubuyla Barzani’ye iletmişti. Fakat KDP referandumda ısrar etmişti. Referandumun yapılması demek, 2018 yılında Irak’ta yapılacak parlamento seçimlerinde ABD yanlısı olarak bilinen Irak Başbakanı Haydar Ebadî’nin, İran yanlısı Nuri El Maliki’ye karşı “Irak’ın toprak bütünlüğünü koruyamamış biri” olarak güç kaybetmiş propagandası ile çıkması anlamı taşıyacaktı.

Ayrıca KDP’nin 2014 yılından beri Kerkük petrollerini doğrudan Türkiye’ye satması, parasını da ABD’nin kara listesinde bulunan Halkbank’ta tutması ve son bir yıldır da Rus enerji devi Rosneft ve Gazpromm ile 20 yıllık anlaşmaya varması, ABD’yi yeterince rahatsız etmişti.

Kerkük’e yönelik saldırı başlar başlamaz YNK Süleymaniye’ye, KDP de Dubiz ve Hewlêr’e çekildi. Kentte HPG ile YJA-Star gerillaları, çekilmeyi kabul etmeyen az sayıdaki pêşmerge ve gönüllüler kaldı. HPG halka silahlanma ve savunma hattı oluşturma çağrısı yaptı. Çağrı yanıt buldu ve kısa sürede yüzlerce kişi Tevgera Azadi’nin Feylaq kavşağında bulunan binasının önüne toplandı. Kavşağın diğer tarafında bulunan KDP asayiş üyeleri zırhlı araçları ve ağır silahlarını da alarak bölgeden uzaklaştı. Halkın tepkisi ve kameraların önünde KDP güçlerinin çekildiğini gören yurttaşlardan bazıları da “onlar savaşmıyorsa ben niye savaşayım” diyerek silahlarını bırakıp bölgeden ayrıldı.

Feylaq Kavşağı’nda yaşanan yaklaşık bir saatlik çatışmanın ardından HPG, YJA-Star ve direnişçiler, savunma hattının bu bölgede tutulamayacağı kanaatine vararak kentin doğusundaki Rehimawa, Serçınar ve Pence Elî mahalleleri tarafında savunma hattı oluşturma kararı alarak bölgeye geçti. Burada bir gün direnen yaklaşık 50-60 kişilik HPG, YJA-STAR’lılar, Tevgera Azadi üyeleri, yurtsever gençlik üyeleri ve gönüllüler, Rehimawa’da savunma hattı oluşturdu.

Rehimawa’da direniş devam ederken, kentte Kürt mahalleleri tamamen boşalmıştı. Rehimawa’da Irak ordusu ve Heşdî Şebî’nin çemberindeydi, yer yer çatışmalar yaşanıyordu. Bu arada YNK’lilerle yoğunlaşan telefon trafiği, anlaşmanın detaylarını da aydınlatıyordu. Pêşmerge’nin çekilmesi ve birkaç saatte kente girişler anlaşmanın birer parçasıydı. Xurmatû, Dakuk ve Kerkük’te yaşanan can kayıpları ise lokal direnişlerin sonucuydu.

Kerkük, Dakuk ve Xurmatû’nun teslim edilmesi sonrası, sırasıyla Diyala’nın Celawla ile Xaneqîn, Kerkük’ün Dubiz, Musul’un Şengal, Mahmur, Baqirtê, Giwêr, Başîka ve Rabia ilçeleri, Hewlêr’in de Pirdê ilçesi Irak ordusu ile Heşdî Şebî’ye teslim edildi. Böylece Irak ordusu 2014 yılında DAİŞ savaşından önceki sınırların hepsini ele geçirmiş oldu. Bu da Federe Kürdistan Bölgesi topraklarının yaklaşık yüzde 35’ine tekabül ediyor.

2003 yılında Saddam Hüseyin rejiminin devrilmesinden sonra söz konusu bölgelerde ikili yönetim oluşmuştu. Irak ordusu ile memurlarının bulunduğu kentler, ortak bir şekilde yönetiliyordu. Ancak 2014 yılında DAİŞ’in saldırılarıyla Irak ordusu bu bölgelerden çekilmiş ve Pêşmerge yerleşmişti. Yönetim de Kürtlere geçmişti. Fakat idari olarak hala Irak’a bağlı yerlerdi. Dukan’da yapılan anlaşmada da 2014 yılından önceki ikili yönetime dönülmesi öngörülüyordu. Bu planın da hem KDP hem de YNK tarafından kabul edildiği belirtiliyor.

Direnmemekle suçlanan YNK anlaşmanın kurallarını uyguladığını savunuyor. YNK’nin diğer bir argümanı da bu bölgelerdeki askeri güçlerin hepsinin KDP-YNK ortak güçleri (hêzên iştirak, 70 ve 80’inci Pêşmerge güçleri) olduğu ve Pêşmerge Bakanlığı’na bağlı olduğu, bakanın da KDP’li olduğu ve Barzani’nin de Bölge Başkanlığı sıfatıyla Başkomutan olduğu yönünde.

Ebadî’nin saldırıdan birkaç gün önce “referandumu bırakın, gelin Irak anayasası çerçevesinde görüşelim” önerisine toprakların yüzde 35’i kaybedildikten sonra “tamam” denildi.

Operasyonun nasıl yapıldığını da YNK Sözcüsü ve Politbüro üyesi Sedî Ehmed Pîrê, dün Hewlêr’de düzenlediği basın toplantısında şu sözlerle anlattı: “Irak hükümeti, 2014’ten önce ellerinde olan petrol yataklarını alma kararlılığındaydı. Türkiye, İran ve Irak Kerkük üzerinde anlaşmışlardı. İran adına Kasim Süleymani, Irak adına Felih Feyaz ve Türkiye adına da Hakan Fidan’dı. Anlaşmada Kerkük operasyonunda İran Devrim Muhafızlarına bağlı Kudüs Güçleri Komutanı Kasım Süleymani ile Türk MİT Müsteşarı Hakan Fidan da yer alıyordu.”