Hak aşkı, Xızır hikmeti, Pirim Seyit Nesemi’nin nefesi ile…
Zaman anın birbirine hasretidir ve zaman evrenin Ziman’ıdır(Dili). Can an, zaman evladı.
Milyarlarcası içerisinde her birinin kendi özgünlüğü olan varlık. Doğumun karşı konulamaz aynılığı-ayrıcalığı, ananın (Rahim-Kadim yol, yüce toprak) muazzam deryasında nurlanan kendine has varlık. Varın varı Hak, Hakkın varı Can. Hak Yol’da Hak kapısı doğum kapısıdır.
Doğum kapısının Mürşidi anadır. Ra-him Himmet edendir, Himmet alan Ra-hman (yola revan olan, yolcu) dır. Mürşidin eşiğine niyaz olan Rahmandır. Ana doğum kapısı ve xane harı ile cümle varlık içerisinde mihmanı, talibi gören Mürşid makamındadır. Mürşid Pir’in yürüttüğü cem erkanında konuşmaz, Hak odur ki Keramet sahibi kerametine bakar. Pir iki Mürşid kapısında (Ana-Talip) ki Hak söz belleyen, birleyen post makamındadır. Ana Cem erkanında postu seren post ve posta oturanın Hak divanında sorumlusudur. Ana posta oturur. Erkanı yürüten pir erkektir. Yol sahibi yolcuyu gözler. Hata var ise doğumdan gelen Hak ile kerameti olan (kendinden doğan can-varın varından nur olan) cana kendi toprağında sahip çıkar. Söz ayan olur, sır faş olur Pir, Pire Piran’a dar olur.
Bu düsturla;
Hak Yol / Reya Heq / Raa Heqi Kürt komlarında Eşirler(Aşiretler) öncesi, Aşir( Aynı kandan, Aynı ana soydan, Aynı sütten beslenenler) QİLE(Bilge Kadın, Ana Kadın, Mar, Şemar, Kilê) terimi halen Dersim, Koçgiri, Varto, Hınıs, Bingöl Hak Yol / Reya Heq toplumlarında günlük dilde kadına sevgi, bilgelik, önderlik timsali olarak lakap şeklinde kullanılmaktadır. Birkaç örnek cümle ile de bölgede yaşayan canlar hafızalarını hemen tazeleyecektir.
Qila Cemile jinek zanayî ye.(Cemile Qilê-Kilê bilge bir kadındır.) Qile min tu teve me te? (Qilem bizimle gelecek misin?) Qile pirskin, ew rastî çi ye we ra dibêje. (Qilêye sorun doğrusunu o size söyler.)
…. Qilê-Kilê hespa xwe siwar bû, hevdeh Qilmane wê pê wê çûn.
…. (Qilê-Kile atına bindi. Onyedi G(Q-K)ılmanı onun peşinden gittiler.)
Bu örnekler çoğaltılabilir. Özellikle belirttiğimiz coğrafyada yaşayan Qilanlar(Klanlar) , Eşirler(Aşiretler), Can û Canik û Camêrler hafızalarını Cem etmiş tazelemişlerdir. Qilê-Kilê komun bilge kadını, lokmanı, sorun çözeni, Çit( Beyaz tülbent, baş örtüsü) sahibi olanı, Çitlerin başdanışmanı, bilge yöneticisidir. Qilanlarda her Xane bir Çit sayılır. En küçükörgütlenme yapısı haneyi kuran, ocağı yakan ve taşıyan ana kadın Çit sahibidir ve hane onun Çit etrafında ikrarlaşmış Çetesidir. İlk örgütlenme, ilk savunma ve Çit sahipleri kendi aralarından birini davranış, yaklaşım, bilgelik durumuna ve rızalığa göre Qilê-Kilê lakabini verirler. Qile Çit sahiplerinin rızası ile Qilana-kılana önderlik eder. Genellikle lakap olarak sonradan hak edilen bir isim, bir mertebedir. Qilan-Klanlarda, Qilê-Kilê’nin yanında lakap olarak kamil, bilge erkek de Camêr( Bilge erkek, yerini bulmuş kamil erkek)’ler arasında, Qêqil-Gaqil- Kêkil lakabını alırlar. Qile’ye kemerbest olmuş (Qember-Kember ‘Döl vermeyen erkek’ evlenmeyen, Rahip) olmuş erkekler de Qilman-Kilman olarak Qile’nin Daîliğini, yol hizmetini yürütürler. Huri-Heri’ler Kemerbest olmuş Daî, Rahibelerdir. Qilenin eğitimden ve erkanından geçerler Her Huri-Heri, Qile-Kile adayı olarak El alacağı, El alıp kuracağı yeni Qilan-Klan- Ocax-Ocağa Qilmanları ile gider. Tek tanrılı dinlere geçen Huri ve Qilmanlar bu işleyişin cennet arzusunun sonucunda yerleşmiştir.
Çünkü her ocak cennet, ocağın içindekiler, Huri ve Qilmanlar hayatı cennet mekan yapan yol evlatlarıdır. Huri-Heri’ler Popüler tarihin ifadesiyle Amazonlar, Qilanın kadın canfeda savaşçıları ve yol sürdürücüleridir. Her Huri el verilecek görgünün sonunda yapılan ayinde bir göğsünü keser ve Qilenin huzurunda Qilandaki manqullara yenmesi için verir. Bu Qilanı canfeda bir şekilde koruyacağının sözüdür. İkrarıdır. Kesilen göğsün bir parçasını yiyen Mangul can kendini, Huri melek tarafından kutsandığına inanır ve sonsuz minnet besler. Göğsünü iradesi ile feda eden Huri-Heri artık Şexmarandır. Şehadet makamında Fedadır. Hak Yol / Reya Heq / Raa Heqi Kürt Alevî komlarında halen yaşlı erkekler bir genç kızdan bir şey istediklerinde ‘Çiçe te bixwim’ (Göğsünü yiyeyim) cümlesini kullanırlar. Bu cümle Yaşlı erkek için içten ve samimi sevgi nişanesidir. Genç kız için de onurlanma vesilesidir. Ya da bir mertliğini, cesaretini, samimiyetini anlatmak için ‘Ez çiçe wê bixwim, Qiza te zaf jêhat e’ (Kızın çok cesur, onun göğüslerini yiyim). Yeni anne olmuş Lohusa dönemindeki annelere yaşlı kadınlar elini sırtına sıvazlayarak ‘Huri melek te ra per be’ diye dua eder anneye cesaret verirler. Huriler-Heriler komların koruyucu melekleridir. Aynı durum erkekler Qilmanlar için de geçerlidir. Qile’ye yola hizmet için canfeda kararlaşmış Ciwanlar ayin esnasında hazırlanmış keskin bıçakla erkeklik uzuvlarını kökünden keserler. Bu şekilde yola Kemerbest olacaklarını Qilanı Canfeda bir şekilde koruyacaklarının ikrarını, sözünü verirler. Marheş olurlar. Kesilen organ koma sunulur. Halen Kürt komlarında bir gencin yiğitliğinden söz edilirken ‘Ez xirê te bixwim’ ( Ben penisini yiyim) seslenişi sıkça kullanılır. Bunlar Kürt komlarında ayıp veya aşağılayıcı ifadeler değil onurlandıran sevgi-coşku sözleridir. Tarih Ana tanrıça Kybele’ye yapılan ayinlerde bu durumu kayıt altına almıştır. Lakin bu ayinlerde söylenen şarkılar ve müzikler halen Qilam – Kilam olarak bilinmektedir. Qilam – Kilam (Qileye yakılan aşk, sevgi, mertlik avazları, müzikleridir) Qilvang – Gulvang- Gulbang ( Qile’ye edilen dua ve yakarışlar).
Klan – Kybele – Kıble – Qile – Kilam – Qilvang aynı manaların deryasıdır. Huri veya Qilman görgülerinde dört merhale geçilmelidir.
1) Fasiq: Yola yeni başlamış, kafası karşık, ikrara aday
2) Aşıq: Yola ikrar vermiş
3) Maşiq: Yol hizmetkarı
4) Marheş: Yolun kendisi varlığı, iradesi her şeyiyle teslim olmuş, Daî. Artık yolun kendisi. Bu merhaleler geçilmeden Qilan veya yeni ocak için el alamaz. Qilê-Kilê ile ikrarlaşamamış ya da yolda kusur yaratmış Huri-Heri adayları Yoldan düşmüş, Qilan dışına gönderilmiş kadın Eseteq ( Yalnız Kadın) olur. Qilman adayı erkek Beredayî (Serseri, başıboş) olur.
Kemerbest olamamış Huri-Heri ve Qilmanlar:
1) Beçî( Birşeyi olmayan,Kimsesiz, Düşkün)
2) Birçî (Üretimden düşmüş, Aç kalmış)
3) Çerçî (Tüccar, Mal alıp satan) 4) Qereçî (Çingene(Çinene), Göçebe) olurlar.
Qilan Toplumsallığında Aqil-Can- Birey-Mansur :
1) Heçbil-Heşpil : Çocuk-Zarok- Masum (seçemeyen, farkında olmayan, masum pak, Marheş
donlu)’dir.
2) İlk gençlikte Cahil (Yerini Bilmeyen, Yerini Bulmayan)
3) Bagil (Aklı Başında)
4) Mangul (Uyumlu, Kamil İnsan)’dur. Cümlesi Qilanda Mansurdur. Can Qilan’da Masum-Heşpil yaşama başlar. Mansur-Manqul olup yeniden doğuma Dor(Devriye) olur.
Qilan da her Keçik – Kizik Qilenin gözleminden, görülmesinden geçer. Her Ciwan Qeqil’in terbiyesinden geçer.
Kadın Mansurlar:
1) Keçik-Qizik (Kız)
2) Bûk (Gelin)
3) Dayik (Anne)
4) Canik (Saygın Kadın, Yer bilen İyi Kadın, Kamil İnsan)’tır. Keçik-Kizik evlenecekse Bûk(Hane kuracak kadın, açmayaverime hazır can, Güldür, Gelin). Bûk-Gelin: Qebani-Kebanî(Evi, haneyi çekip çeviren)’dir.
Erkek Mansurlar:
1) Qevan-Kevan (Avcı)
2) Şervan (Savaşçı)
3) Pehlevan (Güreşçi-Zanaatkar)
4) Şivan (Çoban) Her Xort-Xurt (Delikanlı)
Zawa-Cawa- Damat (yerini söyleyen, bedeni oturmuş, döl yapabilecek erkek, Damat) adayıdır. Zawa-Damat: Qewanî – Kewanî (Avcı)’dır.
Şimdiye kadar olan yazmalarımız.Her kelam üzerinde vicdanla durulmuştur. Etnografik, Etimilojik, Sosyojik ve İnanç boyutlarında okumalarımız ve alan araştırmaları sonucunda açığa çıkmıştır. Zaman ve mekan zihnini kaybetmez onu kaybedenler onu okumayan ve yaşamayanlardır. Hak mutlak özüne döner. Canı tenle, Hakkı Hakla Haklarsın. Hak yol / Reya
Heq komları üretim odaklı, kadın önderlikli, Ana düşünüşlü yaşam örgütlenmeleridir. Tüm doğada olduğu gibi. Popülist yaklaşılmadıkça doğa, doğadan gelen üretim, klam, stran, meseller ve ananın aşxanesi, berivanın hançehresi, Dayenin ( Ananın) Çiti( Beyaz başörtüsü), Kızkardeşin gülmemeleri anlamlandırılmadıkça, Erin Erden seçilmesi canda yerini bulmadıkça, Cemde ana bacı bilmememiz, cümlesinin anamız, bacımız olduğu ahlakı,sevgisi ve hak bilgisi olduğu Nehaklara anlatılmadıkça ya da anlaşılmadıkça, Nehaklar önünde Namez( görmez, kör) olur. Namaza durursunuz ancak. Ali söyler, Yezid yaparsınız. Dünün yol düşkünleri Beçi ve Çerçilerinin(Tüccar) 5000 yıldır Alemi getirdikleri hal ortadadır. Halen düşkünlüklerinin kinini kusmaktadırlar. Ve zaman tüm çıplaklığıyla önümüzde imiş. Reçberlik yaptığımız öküzümüzün yoldaşlığını anlamak, Anamızın söylediği ninniyi duymak, babamızın klamına, Pirin Qilvangına (Gulvang) Şivanın Bluruna( Kaval) kulak kabartmakmış. Hak Yolda Jiyar, Diyar bilmek. Tava Zelale, Hiyva Zerine Niyaz olmakmış.
Kaynak bilmek isteyenlere; Göbeklitepe, Nevala Çöri, Alacahöyük, Çatalhöyük, Mısır Hiyeroglifleri, Sümer, Hitit, Hatti, Hurri , Mitanni, Medya metinleri, Elam, Akad, Asur, Babil, Pers, Roma metinleri.Hindistan Vedaları, Heredot Tarihi, Homeros Metinleri, Zend Avesta, Kitabı Mukaddes, İncil, Kuran- ı Kerim, Hz. Ali Nechül Belagası, İbni Sina, Farabi, Gazali, İbni Haldun, El Cezeri, İbni Arabi(Özellikle Hak Yol Sürekleri Nubüvvet soyunu para imparatorluklarında mızrak uçlarına takıp, 124 bin Nebinin adını kirleten Softalar için) Heraklitos, Platon, Aristotales, Sokratesin yazmaları, Engizisyon mahkemelerinin kayıtları, Bawa Tahir Üryan, Feqiye Teyran, Exmedi Xani, Şerefxan Tarihi, Tacil Arifin Ebul Vefai Kurdi, (Özellikle Kürtçeyi kısırlaştıranlar için), Spinoza, Makyavelli,Kant, Bakunin, Freud, Jung(Özellikle batı felsefesi hayranları için) Bawa Mansur, Bawa Kureyş, Goşkar Baba, Kuzulkurti, Abdal Musa, Hacı Bektaşı, Şeyide Biyoke( Özellikle Jiyar ve Diyarları unutanlar için ve Hak Yol, Reya Heq, Raa Heqi Aleviliği softalaştıranlar) Karl Marx, Engels(Özellikle katı materyalizmi komlarımıza dayatanlar için) Şeyh Bedrettin, Yunus, Mevlana Bilinsin, Muharrem Ertaş, Neşet Ertaş, Yaşar Kemal, Orhan Kemal(Özellikle Türkçeyi Kısırlaştıran milliyetçiler için) Kazo, Zakiro, Senemxan VD. ki hepsinde gözümüz gezmiş, sesleri vicdanımıza düşmüş, aklımız nurlarına ermiştir. Hak Yol/ Reya Heq, Raa Heqi kelam ve kalem canlarına bu yolda söylenip, yazılacak her cümle Xızır’ı bilmeden söylenip, yazılırsa eksik olur Hak yerini bulmaz. Hemu Serpiyan’( Homo Sapiens)lara önerimiz kadim anlaşılmadıkça, gelecek ancak saptırılmışlıklar üzerinden yürür. Ana mutlak hakkını alır.
Eksiğimiz bilmekten ola, Yoldan olmaya. Hak Yol da gönül ile canfeda yürüyenlere Aşk ola…
Kaynakçaları tek tek yazmadık çünkü zaman ayrıştırılamaz. An zamanın damlası, zaman zivanı deryasıdır. Deryayı görmek için bakmak gerekir. Parçalı değil, bütün. Çünkü cümle varlık bütündür. Herbirinde hepsi mutlaka vardır.
Kürtçe yazımda K ve Q arasında K kullanımında bir sıkıntı var. Konuşma dilinde ara bir kullanım var. K tam karşılamıyor. Q daha yakın bunu da yazımcılar uygun görmüyor. Ara bir form yumuşak K gibi bir form var bu yazıma çözüm bulmak gerek. Bu nedenle Qilê – Kilê Ve Qilan – Kilan yazılımlarını beraber kullanmak zorunda kaldık. İlgililerine duyurulur.
Bülent Felekoğlu