Musâhiplik, Alevi toplumu için en önemli kurumlardan biridir. “Yol birlikte gidilir” cümlesi, musâhiplik içindir; zira “Yol” kelimesi Aleviliği temsil eder. Alevilik bir yoldur ve bu yola girmek isteyen Alevilerin bir yol kardeşinin/ musâhibinin olması gerekmektedir. Bu kurum; toplumsal dayanışmayı sağlar, inanca dair sorumluluk bilincini arttırır ve rehber eteğinden Pir’e ulaşma yolunda atılan önemli bir adımdır.
İlk musâhiplerin Muhammed Peygamber ve Ali olduğu söylenmektedir ki Peygamberin, Ali için söylediği “Eti benim etim, kanı benim kanım, cismi benim cismim, ruhu benim ruhumdur” cümlesi bunu ifade etmektedir. Bu beyandan mütevellit, Yol kardeşliği/ musâhiplik aynı et aynı kan aynı cisim aynı ruh olmak demektir diyebiliriz. Arap toplumunda sürdürülemeyen bu kutsal kardeşlik, Anadolu’da Alevi halkı tarafından benimsenmiştir ve Yol’a girmenin temel koşulu olmuştur. Eğer bir Alevi, inancın kurallarını ve aşamalarını içeren Dört Kapı’dan biri olan Şeriat Kapısı’ndan Tarikat Kapısı’na geçmek isterse, Yol kardeşini bulmalıdır; zira belirtildiği gibi “Yol birlikte gidilir”.
“Musâhipsiz lokma yeme”
Musâhip olmanın belli şartları vardır. Bunlardan biri öncelikle evli olmaktır. Evli iki çift, birbirlerinin Yol kardeşi/ musahibi olmak üzere anlaşırlar. Burada önerilen zenginin fakirle, zayıfın güçlüyle musâhip olması ve bu sayede sosyal dayanışmayı arttırmaktır. Zira Yol kardeşliğinde Canların her şeyi ortaktır. Maddi ve manevi anlamda her şey bu dört Canındır. Musâhipliğe benlik girmez, “sen” ”ben” denmez. Bu noktada önce eşler birbirlerinden razı olurlar, sonra musâhip olmak istedikleri evli çift için rızalık alınır. Dört Canın da birbirine rızalığı ve bu Yol’a girmeye itikadı var ise Pir’e ulaşılır.
“Razı mısınız?”
Aleviliğin temelinde rızalık vardır. Musâhip olmak isteyen dört Canda en ufak bir hissi açık varsa bile itiraz edilmelidir; zira bu kardeşliğin sorumluluğu ağırdır. Hacıbektaş ilçesinde, Hünkâr diyârında yatan Didar Ana şunu söylemiştir; “Musâhiplik ve kirvelik önemli; ama… Bu ‘dünya-ahret kardeşliğine’ ‘tek can’ olabilecekseniz girin.” Musâhipler birbirlerinden bu dünyada olmakla beraber öbür dünyada da sorumludurlar; zira Canlar bu Yol ile beraber Hakk’a ulaşırlar. Bu öyle bir kardeşliktir ki musâhip olan ailelerden yedi göbek evlilik yapılmaz, Canların musâhipleri, kendi öz kardeşlerinden önce gelmektedir. Bir musahibin evine giren her şeyin yarısı diğer musahibindir.
“Gelme, gelme. Dönme, dönme.”
Didar Ana’nın da dediği gibi musâhiplik sorumluluğu ağır bir kurumdur, yapamayacak olanın gelmemesi gerekmektedir. Bazı erkek egemen düşüncedeki araştırmacılar ve inanç önderleri Yol kardeşliğinde iki erkeğin anlaşması ve kadınların buna razı gelmek zorunda olması gerektiğinden bahsederler. Kadının fikrinin bir önemi yokmuş gibi sadece iki erkek üzerinden musâhipliği aktarırlar; lâkin belirttiğim gibi özde dört canın bir olması, dolayısıyla herkesin rızasının olmalıdır. Unutulmamalıdır ki bu kardeşliğin adımını atan iki kadın da olabilir, iki erkek de olabilir. Sonraki aşamada, rızalık alındıktan sonra bir Pir’e (Ana veya Dede) gidilir. Pir, öncelikle “Gelme” der. Canlar geri gider, kapının eşiğini öpüp yine Pir’in karşısında dara dururlar. Bu “Gelme” uyarısı üç kere yapıldıktan sonra bu sefer Pir “Dönme” diye uyarır; çünkü Pir Sultan Abdal’ın uyardığı gibi: “Bizim Yol’umuz dikenlidir; ayağını seven gelmesin” denir. Bu durumda birbirini bir süredir tanıyan ve kendisinden emin olan dört canın musâhiplik erkânı görülür. Yol kardeşleri, bir sene boyunca (48 perşembe) ya beraber Cem olmuşlardır ya da beraber Cem olacaklarına dair ikrâr vermişlerdir.
“Öl, ikrâr verme; öl, ikrârından dönme”
Musâhipliği değerli kılan bir diğer unsur ise bu kurumda kadın erkek eşitliğinin varlığıdır. Alevilik “aile kurmayı” şart kılmak ile birlikte aile içerisinde rızalığa dayalı bir sistem oturtur. Böylece Yol kardeşliğinde çiftlerin bir Can olması ile cinsiyetlerin önemsizliği söz konusudur. Bu bağlamda Alevilerde neden tek eşlilik olduğu aşikardır. Musâhiplik kurumu bağlamında yapılan evlilikler kutsanır. Böylece Alevi kadın ve erkekler, Yol’a girmekle beraber tek eşliliği de seçmiş oluyorlar.