HANTEKİN ŞENOL
Belki kimileri sürekli neden bu kadar reya heq Aleviliği inancı ön plana çıkarıyorsunuz eleştirisini yapabilirler. Belki diyecekler, ‘hepimiz Aleviyiz’ toptancı bir akıl ile bakabilirler. Ancak bu bakış acısı bir hakikatı tek başına ifade etmeyecektir. Ama bizce bu çok açıklayıcı bir durum ’da değildir. Kâinatta var olan her nesnenin adı vardır. Ad koyma aynı zamanda inanç kimliğinide tanımlamış oluyorsun. Yerel ve evrensel düzeyde kullanılan isimleri de esas aldığımızda ismin ne kadar önemli olduğunu düşünmeye başlamalıyız derim. Her jiar , kutsal adı ile bilinir. Bu Dersim reya Heq coğrafyasında daha somut ve yoğun yaşanıyordur. Munzur baba, vb. Bundan yola çıkarsak her Süreğin bir adı olduğu gibi reya heq Aleviliğinde kendi özgün adı var. O’da reya heq hak yol Aleviliğidir. Kürt Alevi İsminin Kürtçesi demektir. Reaya heq Alevilerinde yaşlılardan biri sorunca o kimdir. Dediğinde o reya Heq ’ra, yani bizden biri anlamında söylenir.
Alevi toplumun bugün yaşadığı dağılmanın nedeni ise, geçmişte yaşadığı kültürel toplumsal inançsal kavramlarını doğru tanımlayamamasının nedeni ise, kadim inanç kavramlarının çoğunu unutmalarında aramak gerekmiyor mu? Bundan dolayı inanç kimliğini doğru tanımlayamadıkları içinde sürekli dışardan mühdalelerle karşı karşıya geliyorlar.
Aleviliğin en güzel kadim ilkelerinden biri de “Yol bir, sürek bin birdir” ilkesidir. Bu ilke Aleviliği Alevilik yapan temel ilkelerini kabul etmek suretiyle, her halkın kendi özgün kültür değerlerini koruyarak Aleviliği yaşamasını anlatmaktadır. O zaman nedir Aleviliğin temel ilkeleri? Heq, Xızır ve jiarlar temel kutsallarıdır. Yol, herkesin talibini bildiği Ocaxzade Pirlerin Pirliğinde sürdürülür. Alevi Müsahipsiz olmaz. Pir, mürşidine bağlı olur. Cem, inancın temel ritüelleri ve ikrarı için meydandır. Dar, sorgu sual terazisidir. Kadın erkek, Alevilerin tümü candır. Yetmiş iki Aleme aynı bir gözle bakılır. Bu şartları inancın kendine has ilkeleri olarak belirtebiliriz.
Bu temel ilkeler hakkında hiç kimse kendine göre yeni bir şey belirtme hakkına sahip değildir. Bu genel ve ortak ilkelerde bir değişiklik yapmak gerekiyorsa, bundan en başta Ocax ve Pirler sorumludurlar. Pire piranların önderliğinde, taliplerin rızalığıyla buna kendileri karar vermelidirler. Her kafasına göre buna karar verme hakkını kendisinde görmemelidir. İnanç değerlerinin direkt etkide bulunduğu yaşamın diğer alanlarında, her Alevi topluluğu kendi halk kültürünü esas almıştır. Örneğin Alevilikte temel ilkeleri ve kavramları değiştirmeden, herkes kendi dilinde ibadetini yapar. Aleviliğin demokratik yapısından hareketle, her Alevi topluluğu kendini kendi dilinde adlandırmış ve kendi inanç kimliğine benim süreğim” demiştir. Aleviliğin gereği olarak, her halk kendi etnik ismini ve süreğini dile getirmek haktır ve zorundadır. Yoksa karşısında yine “Aslını inkâr eden haramzadedir” Alevi ilkesini bulacaktır. Bundan hareketle Kürt Alevilerin kendi kendilerini bildikleri isimle adla, Reaya ya da Ra Heq olarak adlandırmaları yerinde ve doğru olandır. Özcesi Reaya Heq demek, Kürt Alevi isminin Kürtçesi oluyor.
Kürt Alevilerinin süreklerinin ismi Reaya Heq- Aleviliktir. Bu ismin hem dil hem tarih ve hem de Kürt inanç kültür değerleri ile doğrudan bir bağı vardır. Kimileri son dönemlerde başta sol gelenek başta olmak üzere Aleviliği ele almaları sorunlu ve dogmatiktir. Alevileri sırf içinde ‘Kızıl’ kelimesi olduğu ve geçtiği için de ‘Kızılbaş’ ismi, Osmanlı devletinin, başta Reaya Heq- Alevileri olmak üzere, Safevi yandaşı gördüğü Türkmen ve diğer Alevileri teşhir amaçlı kullandığı bir adlandırmadır. Çok kadim ve arkasında büyük kültürel miras olan bir inancı sırf başlarına sardıkları ileri sürülen kırmızı bir bezle tanımlamak çok gerçekçi değildir.
Reaya Heq- kavramı ise, tüm Alevilerin bildiği ve inandığı ortak en büyük kutsal-ilahi Heq olduğu için, çok daha anlamlıdır. Olması gereken de budur. Hemen hemen bütün inançlarda ad böyle oluşmuştur. Yahudiler Yahova adlı tanrıya inananlar demektir. Hristiyanlar, Mesih’in Yunancası olan ‘Khristos’a inanan demektir. İslam, inanılan Allah’a teslim olmak demektir. Zerdüştiler Zerdüşt’ün yolunda; Maniciler Mâni Peygamberin yolunda, Budistler Buda’nın yolunda gidenler demektir. Görüldüğü gibi, hiçbir inanç giyim kuşamları ve hatta ibadet biçimleriyle değil, bizzat inandıkları büyük kutsallıklarının isimleriyle ya da kutsallarıyla doğrudan ilişkileri temel alınarak adlandırabilmişlerdir.
İnançlarda kavramlar ruhtur ve çok değerlidirler. Kavramları gelişigüzel kullanmak, inançları kökünden ve hafızasından kopartır ve bozar. Alevilerin yaşadığı sorunların bu kadar derinleşmesinin bir nedeninin de kutsal kavramlarını değiştirmeleri ve içeriklerini anlamsızlaştırmaları olduğuna inanmak gerekmiyormu? Örneğin Pir Yol önderi, yol kurucusu, sürdürücüsü demektir. Ancak Aleviler sanki Pir yaşlı ve torunları olan dürüst adam anlamında bir kavramış gibi, Pir yerine olur olmaz yerde Dede demeye başlanmıştır. Oysaki Dede torunları olan adam demektir. Farkında olmadan Aleviler torunu olan herkes yol önderi saymaktadırlar.
Yukarda ifade ettiğimiz ad ve isimlendirmeye tekrardan dönersek; Alevi inanç sisteminde birçok kavram yer alır, Pir, Bav, Bawa, baba, bunların ayrı ayrı anlamları olduğu içinde fazla değinmeyeceğiz. Ad olarak Alevi isminin kullanılması çok eski bir adlandırma değildir. Ancak kullanımı kabul gördüğü ve her sürekten Alevilerde önemli oranda kabul gördüğü için, bütün süreklerin ortak ismi olarak kullanılmasında herhangi bir sorun yoktur. Önemli olan bu kavramın özü ve kullanma şeklidir. Ancak Tahtacı, Çepni, Hubar, Arap Alevi’si vs. nasıl sürekleri vurgulamak gerektiği yerde kullanılıyorsa, Kürt Aleviler için de Reaya Heq denilmesi de yerinde bir adlandırma olacaktır. Bizce Alevilikte yolun kendisi olan ana sürek, Kürt Alevi süreği Reaya Heq ’dir. Bu süreğin kendi ana dilinde ve kadim kültüründen inancını yaşaması ve yaşatması inancı gereğidir. Hem de Aleviliğin Alevilik olarak yol sürmesi, öz cevheri üzerinde kalması ve sorunlarını çözmesi içinde temel şarttır.
Reaya Heq süreği ve inanç topluluğu, kendi kimliğinden uzaklaştığı için, Alevilik bir bütün olarak tehlike altına girmiştir. Kürt Alevileri kendi süreklerini Kürt kültür değerlerine göre yaşaması, en başta diğer Alevi süreklerine hizmet etmiş olacaklar. İslam için Arap halk kültürü ve Arapça ne ise, Yahudilik için İbrani kültürü ve İbranice ne ise, Alevilik içinde Kürtçe (özellikle Kırmancki lehçesi) ve Kürt Halk kültürü de odur. Bu tarihsel gerçeği inkâr etmek, Aleviliği inkâr etmek değilmidir? Alevilik karşısında en başta reya Heq süreğinin yeniden kimlik kazanması hayatidir. Kürt reya Heq süreğini inkâr eden, Aleviliği inkâr etmiş demektir. Bunun içinde reya heq süreği ve inanç toplumu, geçmiş geleneğini güncellemiş koşulları da dikkate alarak, esas yaşadığı inanç ve kültürel soykırımı görüp kendine gelirse, Alevilere de nefes aldırmış olacaktır.