Kuzey İrlanda’da İngiltere ordusunun işgaline, cinayetlerine, katliamlarına, işkence ve asimilasyon politikasına karşı uzun soluklu onurlu bir direniş veren IRA’nın siyasi cephesi Sinn Fein’de başkan değişti
İngiliz sömürgeciliğine karşı özgürlük mücadelesi veren Kuzey İrlanda’da Sinn Fein’in (Biz Kendimiz) liderliğine 40 yaşındaki Sağlık Bakanı Michelle O’Neill getirildi. Kuzey İrlanda’daki İngiliz işgaline son vermek, asimilasyon siyasetini sona erdirmek, katliamları durdurmak için mücadele eden İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu’nun (IRA) siyasi kanadı Sinn Fein’de radikal değişim yaşanıyor. Kuzey İrlanda Bölgesel Hükümeti Başbakan Yardımcısı Martin McGuinness, kamu finansmanına ilişkin suçlamaları dikkate almayan Başabakan Arlene Foster’a tepki olarak istifa edip, sağlık sorunlarını gerekçe gösterip siyaseti bırakmasının ardından Sinn Fein’de başkan değişti. Yapılan seçimde 40 yaşındaki O’Neil, Sinn Fein liderliğine gelen ilk kadın oldu. Michelle O’Neill eski IRA mahkumu Brendan Doris’in kızı. IRA’nın silahları bırakmasının ardından ilk kez yeni nesilden bir isim parti liderliğine getirilmiş oldu. 1983 yılından beri Sinn Fein liderliğini Gerry Adams yapıyordu.
2 Mart’ta seçim
Kritik bir dönemde parti liderliğine seçilen O’Neill, 2 Mart’ta yapılacak genel seçimlerde selefi Martin McGuinness’in yerine Başbakan Yardımcısı adayı olacak. Genç yaşına rağmen bugüne kadar belediye başkanlığından tarım ve sağlık bakanlığı’na kadar birçok önemli pozisyonda görev yapan O’Neill, IRA’nın silah bırakmasını sağlayan 1998’deki “Hayırlı Cuma Anlaşması”ndan sonra siyasi kariyerine başladı. 2 çocuk annesi O’Neill’in ailesinde de Kuzey İrlanda’nın cumhuriyetçi hareketinden önemli isimler yer alıyor. Babası Brendan Doris, IRA’yla ilgili faaliyetleri nedeniyle hapis yattı. Brendan Doris, hapis sonrası Sinn Fein’den siyasete girdi. O’Neill’in IRA savaşçısı kuzeni Tony Doris ise 1991’de İngiliz askerleri tarafından bir pusuda katledildi. O’Neill’ın amcası Paul Doris da, cumhuriyetçilerin en önemli bağış toplama kuruluşlarından Noraid’in liderliğini yapıyor. O’Neill sağlık bakanlığı döneminin önemli bir bölümünü, hastanelerdeki uzun bekleme süreleri nedeniyle kamuoyunda rahatsızlık yaratan sağlık sisteminde krizi çözmeye uğraşarak geçirdi. O’Neill bir dönem McGuiness’in seçim kampanyasında yer aldı.
Londra’ya mesaj
O’Neil ilk mesajını Londra’ya gönderdi: “İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden ayrılmasının Belfast Anlaşması’nın içeriğini zayıflatmasına izin vermeyiz. Halkımızın Birlik’te kalma yönünde oy kullanmasına karşı Kuzey İrlanda, Avrupa Birliği’nden ayrılmaya zorlanıyor.”
Hükümet sistemi
Kuzey İrlanda’da siyasi uzlaşma kapsamında güç paylaşımına dayanan bir hükümet sistemi bulunuyor. Bu kapsamda, hükümeti Katolik cumhuriyetçiler ve Protestan birlik yanlıları birlikte oluşturuyor. Bakanlar Kurulu’na liderlik etmek amacıyla bir başbakan ve bir de başbakan yardımcısı atanıyor. Bu iki isim yürütmeye birlikte önderlik ediyor. Her ne kadar ünvanları farklı olsa da aynı makamı paylaşıyor ve aynı yetkilere sahipler. Adalet Bakanlığı görevini ise bağımsız bir birlik yanlısı isim üstleniyor. Mevcut hükümette Demokratik Birlik Partisi’nin (DUP) 6, Sinn Fein’in ise 5 bakanlığı bulunuyor.
Son yaşanan siyasi kriz ise hükümetin yeşil enerji eylem planı nedeniyle patlak verdi. DUP lideri ve Başbakan Arlene Foster, 2012 yılında kurulan Yenilenebilir Enerji Girişimi’nin de sorumluluğunu üstleniyor. McGuiness, bu plan çerçevesinde yapılan aşırı harcamalarla ilgili açılan soruşturma sırasında Foster’ın görevinden ayrılmasını talep etti, ancak bu talebi kabul görmeyince görevinden istifa etti. Sinn Fein, McGuiness’in yerine yeni bir başbakan yardımcısı önermeyeceğini açıkladı ve böylece hükümetin düşmesine neden olarak, erken seçime gidilmesine yol açtı.
Kuzey İrlanda barışı
16. yüzyıl başlarında Kuzey İrlanda adasında İngiliz ve İskoç yerleşimi başladı.
* 1916’da IRA kuruldu. IRA, İrlanda’nın bağımsızlığı için mücadele başlattı.
* 1916 yılında Dublin’de kurulan IRA’nın (İrlanda Cumhuriyet Ordusu) silahlı mücadelesi sonucu 1922’de adanın güneyinde bağımsız İrlanda Cumhuriyeti kuruldu. Adanın kuzeyinde İngiltere işgali sürdü.
* 1972’de Londonderry kentinde gösteri yapanlara ateş açılması sonucu 14 kişi öldü. Tarihe “Kanlı Pazar” olarak geçen bu olay çatışma sürecini şiddetlendirdi.
* 1981’de Kuzey İrlandalı Milletvekili Bobby Sand açlık grevinde öldü, cenazesine on binlerce kişi katıldı.
* 1983’te Gerry Adams milletvekili seçildi.
* 1984’te Muhafazakar Parti’nin Brighton kentindeki Grand Hotel’de düzenlediği konferansa yönelik bombalı saldırıda Muhafazakar Parti milletvekili Anthony Berry dahil 5 kişi öldü. Başbakan Margaret Thatcher saldırıdan sağ kurtuldu.
* Dönemin Başbakanı John Major’un çatışan taraflarla görüşme çağrısı üzerine IRA 1994’te ateşkes ilan etti. 1994, bu yüzden barış sürecinin başlangıcı olarak kabul edildi.
* 1997’de İngiltere Başbakanı Tony Blair ve Sinn Feinn Lideri Gerry Adams, Başbakanlık konutunda görüştü.
* 1998’de Hayırlı Cuma Anlaşması (Good Friday Agreement) imzalandı.
* IRA 2005’te silah bıraktı ve yaklaşık 3600 kişinin canını yitirdiği çatışma süreci resmen sona ermiş oldu.
* 2007’de Kuzey İrlanda’da Katolikler ve Protestanlar arasında bir ortak hükümet kuruldu.
* 2012’de kuzeni Lord Mountbatten de IRA tarafından öldürülen İngiltere Kraliçesi 2’nci Elizabeth, IRA eski liderlerinden Martin McGuinness ile el sıkıştı.
ELFAST