Kızıl Meydan’ın Kadın Dengbêji

Dengbêjlerin önemli merkezlerinden olan Erivan’da büyüyen kadın dengbêj Susika Simo’nun yaşadığı dönemde imkansızlıklardan dolayı yayınlanmayan eserleri, son günlerin en çok dinlenen kılamları (şarkı) arasında

Ertuş Bozkurt / İstanbul

Kürt kültür ve sanatının harmanlandığı dengbêjlik (sözlü edebiyat) geleneğinin gelişme ve icra olanakları bulduğu en önemli merkezlerin başında Ermenistan’ın başkenti Erivan gelmektedir. Burada kurulan Erivan Radyosu, birçok dengbêjin müzikseverlerle buluşmasının yanı sıra, yetişmesinde de eşsiz bir yere sahiptir. Erivan Radyosu’nda yetişen ünlü dengbêjlerin birçok eseri, günümüze ulaşmamıştır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte bazı dengbêjler ile eserleri de kısmen gün yüzüne çıkmaktadır. Bu dengbêjlerden biri de eski Sovyetler Birliği ülkelerinde yaşayan ilk Kürt kadın dengbêji Sûsika Simo’dur. Kendisine ait olan ve yorumladığı birçok kılamı günümüze kalan Simo’nun birçok eseri de, o dönem imkansızlıklardan dolayı kaset çıkaramaması nedeniyle günümüze ulaşmamıştır.

Simo azınlıklar sahnesi Flarmonya’da

Dijital ortamda yeniden keşfedilen ‘Lenînê Mezin-Büyük Lenin’ ve ‘Xerîb Bilbil-Garip Bülbül’ kılamları dilden dile dolaşan Simo’nun renkli hayatı da dikkat çekiyor. Simo, Ermenistan’da önemli bir sporcu olan Kulya Neftalyan’la evlenir. Simo, birçok Sovyet ülkesinde sahneye çıkarak, adeta bir kültür elçisi gibi çalışmıştır. Eşiyle birlikte turnelere çıkan Simo, sadece Ermenistan’da değil, Gürcistan başta olmak üzere, tüm eski Sovyet ülkelerinde sahneye çıkıp kılamlar söylemiştir. Ermenistan’ın en ünlü sahnesi olan ve 12 azınlık halk başta olmak üzere, Sovyet ülkelerinin en ünlü sanatçılarının sahne aldığı Flarmonya’da uzun yıllar kılamlarını sevenleri için seslendirmiştir.

Devlet sahnesindeki ilk dengbêj

Sûsika Simo da sanatını icra ederken, diğer dengbêjler gibi birçok olanaksızlık ve engelle karşılaşır. Ancak o da öncülü dengbêjler gibi yılmadan sanatını icra etmekten geri durmaz. Simo, 1946 yılında Kürt halkı adına ilk kez sahne alan dengbêjdir. O zamana kadar hiçbir dengbêj, devlet sahnesinde kılam (şarkı) söylememiştir. Sûsiko Simo, Ermenistan’da devlet sahnesine çıkarak bu ilke imza atmıştır.

‘Miho’ ile tanındı

Belgiya Qadir, Aslika Qadir gibi kadın dengbêjler, sadece Erivan Radyosu’nda kılam söylerken, Sûsika Simo bununla yetinmemiştir. O sürekli turnelere çıkan, gezen ve baştan başa tüm Sovyet ülkelerinde Kürt sanatını yayan bir sanatçıdır. Erivan Radyosu’nda söylediği ve Kürtler arasında ‘Miho’ kılamıyla tanınan Simo’nun yorumladığı birçok eseri ise, yeni gün yüzüne çıkıyor.

Sanatıyla engelleri aşan kadın

Sûsika Simo’nun sevdiği Ermeni Neftalyan ile evlenmesi, ailesi ve burada yaşayan Kürtler tarafından kabul görmez. Simo, bu evliliğinden dolayı, Sovyet Kürtleri arasında ilk başlarda dışlanmış ve birçok zorlukla karşılaşmıştır. Uzun süre çevresi tarafından dışlanan Simo, doğru bildiğinde ısrar ederek, yılmaz. Sanatıyla kendini sevdirip, kabul ettirir. Böylece toplumsal geleneklerin katı yönüne karşı mücadele ederek aşar aynı zamanda.

Kızıl Meydan’ın sosyalist dengbêji

Simo, 1960’lı yıllarda Ermenistan’ın en büyük ve ünlü yeri olan Kızıl Meydan’da da açık hava konserleri verdi. Simo’yu dinlemek için günler öncesinden bilet alınır ve salona girmek için saatler öncesinden sıraya girilirdi. Simo, konser verirken; sarı, yeşil, kırmızı elbiseler giyer ve başına da kefiye bağlardı. Simo’nun ayırıcı diğer bir özelliği ise, sosyalist bir dengbêj olmasıydı. Simo ile dengbêjlik sosyalist söylemle tanışır.

Lenin anısına kılam

Ekim Devrimi ve sosyalizmi müjdeleyen kılamlara imza atan Simo’nun en çok bilinen eseri Leninê Mezin (Büyük Lenin) kılamıdır. Sözleri şöyle başlar: “Devra berê, devra berê, belengaz bû/ Lenin rabû em xilas bûn/ Navê Lenin şirin şa bûn… (Eski dönem eski dönem hep yoksulduk/ Lenin kalktı biz kurtulduk/ Lenin’in ismiyle mutlu olduk.”

EN SON EKLENENLER