“Çok şaşkınım” diye söze giriyor akademisyen Saadet Özen sosyal medyadaki paylaşımında. 58 saniyelik, siyah beyaz sessiz bir film görüntüsünü de eklediği Twitter postunda şöyle devam ediyor Özen: “Halide Edip, Falih Rıfkı, Yakup Kadri, Adnan Adıvar, Mehmet Asım, galiba Yusuf Tengirşenk bir arada. Büyük ihtimalle Batı Anadolu’da savaş tahribatını tespit için kurulan Tetkik-i Mezalim Heyeti olarak kamera karşısındalar. Yeni Zelanda arşivlerinden çıktı film.” Gerçekten de son derece heyecan verici bir buluş olan bu filmin hikâyesini Saadet Özen’den dinlemek için telefona sarıldık ve tam da havalimanında uçağa binmek üzere olan Özen’e hızla sorularımız yönelttik.
-Yeni Zelanda arşivlerinden çıkmış bir görüntü… Nasıl buldunuz anlatır mısınız?
Bu zaten benim çalışma alanım, ben arada bir arşivlere tekrar bakıyorum, çünkü beklenmedik şeyler çıkabiliyor, arşivler de sürekli yenilendiği için… Yeni Zelanda arşivlerinde de Gelibolu ile Çanakkale ile ilgili filmler var. Sonra bir kolaj gördüm, belki daha önce de vardı ben görmedim ya da yeni eklendi bilmiyorum… Savaşla ilgili aktüalite çekimlerin bir araya getirildiği, ilgisiz görüntülerden oluşan bir kolaj… Seyrederken bir baktım, Halide Edip bana bakıyor. Böyle keşfetmiş oldum yani.
-Görüntünün süresi tam da sizin paylaştığınız kadar mı?
Evet, bizim yazarların göründüğü kısım o kadar. Bir iki dakikası daha var ama o kısımlar bizimle alakalı değil. Osmanlı ordusunun görüntüleri de var ama aynı tarihler değil büyük ihtimalle.
-Kim çekmiş peki bu görüntüleri?
Hiç belli olmaz. Görüntü çok şey söylemez insana, sadece böyle bir şey var der, o yüzden onu hatırattan, gazetelerde falan iyice taramak lazım ama benim tahminim, bunu Cemil Filmer’in çektiği yönünde. Cemil Filmer bazen Pathé için de çalışıyordu ve önce ben 1921-22’deki Tetkik-i Mezalim heyeti olabilir diye düşünmüştüm, ama sonra 1023’te Mustafa Kemal Paşa’nın İzmit’te yaptığı basın toplantısına gidiş ya da dönüşleri olduğuna kanaat getirdim. Çok neşeliler çünkü ve Ahmet Emin Yalman var orada, ben önce farklı teşhis ettim onu ama Ahmet Emin olduğuna ikna oldum artık… İlk önce Yakup Kadri diye teşhis ettiğim kişi aslında Ahmet Emin, ‘galiba Yusuf Tengişerk’ dediğim kişi de aslında Yakup Kadri… Hepsi de o toplantıya katıldıklarını bildiğimiz isimler… Orada Cemil Filmer de var. Şöyle olmuş olabilir, o zaman haber filmciliği diye bir şey var, sinemalarda filmden önce haber gösteriliyor. Bunların kopyaları da her tarafa dağıtılıyor… Ama şu an tahmin aşamasında her şey. Belki de başka bir kameraman çekti, Pathé’nin yabancı bir kameramanı da olabilir.